HRW report: Serbia making limited progress

Washington, 1 February 2008 – Human Rights Watch (HRW) NGO has published its latest annual report.

According to the report’s findings, Serbia has made limited progress in the area of human rights, while the situation for minorities in Kosovo is still very difficult.

The report says that certain progress has been made on the matter of human rights – the situation surrounding ethnic and religious minorities continues to be a matter of concern, while independent journalists still face threats and violence. According to HRW, Serbia has improved her cooperation with the Hague Tribunal, though it has still to arrest the main suspect, former commander of Bosnian Serb forces, Ratko Mladić.

“War crimes suspect Ratko Mladić is still at large in Serbia, even though Belgrade has expressed its willingness to bring him to justice,” says the report.

The report adds that the Serbian media has a very negative view of the Hague Tribunal and its work, referring to the ongoing trials of former Yugoslav government and military officials.

The War Crimes Court in Belgrade continues its work in spite of limited funds, political support and the awareness of its work, continues the U.S. human rights organization.

“There have been reports on politics interfering with the prosecution’s work, but the sentence for the murder of Prime Minister Zoran Đinđić demonstrated bravery on the part of the prosecution and courts who, in spite of political pressure and threats, brought to justice 12 people, sentencing the chief accused Milorad Ulemek to 40 years,” the report points out.

HRW believes that limited progress has also been made in improving the situation of the Albanian minority in the south of Serbia and the Bosniaks in Sandžak, though also highlights the difficult economic and social conditions faced by Roma, who continue to be victims of abuse and physical attacks.

“Over 30 attacks on members of the minority community were registered in 2007. The government usually condemned these attacks, the police launched investigations, but very few of the culprits were ever punished,” says the report.

With a high number of internally displaced (around 208,000) and refugees (around 106,000), Serbia has the highest number of displaced in Europe.

Around 6,000 displaced persons from Bosnia, Croatia and Kosovo are still housed in collective centers where conditions are very hard.

Independent journalists face threats and attacks, and the report also cites the attack on Vreme journalist Dejan Anastasijević and threats against Beta reporter Dinko Gruhonjić and TNT TV’s Stefan Cvetković.

The report also states that no progress has been made in solving the murders of journalists Slavko Ćuruvija in 1999, and Milan Pantić in 2001.

HRW says that “the Kosovo status process has overshadowed the dark state of human rights” in the province.

Minorities continue to be faced with violence, harassment, discrimination and limited access to public services, says the report.

Some progress has been made in the spheres of returns of displaced persons and refugees, though the justice system is weak.

As far as the Kosovo parliamentary elections are concerned, many of the province’s Serbs heeded Belgrade’s call for a boycott, says the organization.

Roma, Ashkali and Egyptians are still the most vulnerable and marginalized communities in Kosovo.

In resolving Kosovo’s status, their political, economic and social demands have been neglected.

Violence against minorities continues, the victims usually being Kosovo Serbs, but also Bosniaks, Roma, Croats and Montenegrins, states the report.

The number of returns to Kosovo is still low. Only 308 were registered in the first half of 2007.

The UNHCR, the report stresses, warned that Serbs, Roma and Albanians risked persecution if they returned to districts where they were in the minority.

The justice system continues to be the weakest governmental organization and, in spite of attempts at reform, HRW believes that cooperation between international and domestic judges and prosecutors is insufficient

Source: B92

Generalno deklaracija pala e manusengeri chachipena

(Universal Declaration of Human Rights in Romani)
217 A (III) Kerdi thaj oficialno inkaldi avri pe 10. -to decembro 1948. bersh

• Sar si manushesko phutjaripe, leski sloboda baza pala e saste lumako lachipe.
• Sar e hoji mashkar e manusha andas butivar maripe, thaj sar si majbari manushengi ideja te kerel pe’ an sasti luma slobodno vorba mashkar e manusha, te e manusha kamen jekhe-avereski patjiv, te naj len dar.
• Sar si importantno te e manusengere chacipena legalno aven protektuime/arakhadine te o manush na dzal kontra e tiranija thaj bilachipe.
• Sar si importantno te vazdel pe’ opre thaj shukarel pe’ relacija mashkar e manusha.
• Sar e phuvja saven si reprezentantura an jekhethaneske nacije an piri deklaracija vadzi jekh drom /inke jekhvar, proklamuisarde patjiv an manushesko chachipen, patjiv pala e manushengo phutjaripe, patjiv an egaliteto mashkar e mursha thaj e dzuvja.
• Sar jekhethaneske nacije kamen te bararen o sociijalno anglunipe thaj te shukaren e manushengo standardo.

 ·          Sar e phuvja saven si reprezentantura an jekhethaneske nacije phende kaj kamen te keren godo so khetane vorbin.  Sar si hatjaripe pala kadala chachipena but importantno te bi kerela pe’ realizacija.O generalno kidipe del avriKadi globalno deklaracija pala e manushenge chachipena sar jekhetanesko standardo savo trubun te akceptuin/len sa e phuvja thaj sa nacionura. Svako manush thaj svako institucija trubul te gindil po shaipe sar te zutinel te realizuil pe’ kadi deklaracija.

Kotor 1.
Sa e manushen si jekh egaliteto thaj sloboda, savoren si egalno chachipen.

Kotor 2.
Svakones si egalno shaipe thaj chachipen pe kadala kotora save si shuvdine an deklaracija bi diferencijako pala e rasa thaj kolori, si godo mursh vol dzuvlji, bi diferencijako pala e chib, patjiv, politikako vol aver gindipe.

Kotor 3.
Svakones si shaipe te slobodo trail thaj te gindil pire shoresa.

Kotor 4.
Khonik khanikas chi tromal te intjarel an phanglipe. O manush manushe chi tromal te kinel thaj bikinel.

Kotor 5.
Khonik khanikas chi tromal te dukhavel thaj te kerel doshalipe.Kotor 6.
Svakones si chachipen te avel pindzardo sar jurisdikano subjekto.Kotor 7.
Savore si jekh anglal o gadzikano krisi. Svakones si shaipe pe protekcija te kerel pe’ varesavi diskriminacija savi phagavel kadi deklaracija.Kotor 8.
Svakone manushe si shaipe te arakhel pes po krisi kana vareko kamel te phagavel lesko chachipen thaj shaipe te avel manush sar aver.

Kotor 9.
Majanglal o manush del pe po krisi thaj pala godo shaj tradel pe an phanglipe/robija.

Kotor 10.
Svakones si egalno shaipe te arakhel pes anglal o krisi savo ka lel decizja pala leske chachipena vol obligacije.

Kotor 11.

1. Svako ko si tradino po krisi godolese kaj kerda varesavo bangipe trubul te dikhel pe’sar uzo manush dzi kaj o krisi chi arakhel lesko bangipe/dosh.

2. Khonik khanikas chi tromal te tradel pe po krisi pala vareso so naj legalno bangipe/dosh.

Kotor 12.
Khonik chi tromal te dukhavel e manushesko personalno trajo, khonik chi tromal te dukhavel leske familija, khonik chi tromal te ginavel leske lila. Svakones si shaipe te rodel protekcija katar o krisi te vareko kamel te kerel godo so si ramosardino an kava kotor.

Kotor 13.

1. Svako shaj slobodno te phirel thaj te trail an savi kamel phuv.

2. Svakones si shaipe te dzal avri andar nesavi phuv (vi andar piri phuv) thaj te iril pe/avel palpale vadzi jekh drom/inke jekhvar.

Kotor 14.

1. Svakones si shaipe thaj chachipen te dzal an aver phuv kana vareko tradel les andar e phuv kaj trail.

2. Kava shaipe savo si ramosardino opre (kotor 14/1) o manush chi tromal te lel nasul. Te si o manush tradino po krisi godolese kaj kerda bilachipe savo si kontra pala e deklaracija katar e jekhethaneske nacije les naj shaipe te akharel pe’ pe kadi deklaracija.

Kotor 15.

1. Svakones si chachipen te avel les jekh pasporto.

2. Khonik chi tromal te lel pe piri voja averestar leske phuvjake lila thaj shaipe te kerel aver phuvjake lila.

Kotor 16.

1. E mursha thaj e dzuvja saven si desh-ohto bresh thaj majbut shaj slobodno prandin pes. E rasa, phuv katar e mursha thaj e dzuvja aven, lengi patjiv chi tromal te avel problemo. Von si egalne kana prandin pes, dzi kaj trail o prandipe thaj kana kamen te phagaven piro prandipe.2. Prandipe mashkar e dzuvji thaj o mursh shaj kerel pes numaj pe lengi voja kana godo kamel vi mursh vi e dzuvji.3. E familija si sherutno manushesko reslipe thaj las si shaipe pe chachipaski protekcija.

Kotor 17.

1. Svakones si shaipe te avel les barvalipe (phuv, kher thaj aver) korkore thaj vi khetane averenca.

2. Khonik chi tromal te lel averestar lesko barvalipe.

Kotor 18.
Svakones si chachipe te slobodno gindil, te sikavel piri patjiv, te pharuvel piri patjiv korkore vol khetane averenca, oficijelno vol personalno, shaj te mothol/phenel piri patjiv thaj shaj sikavel las.

Kotor 19.
Svakones si chachipen te slobodno gindil, te slobodno vorbil thaj khonik khanikas chi tromal te dukhavel kaj godo kerel. Svakones si chachipen te akceptuil vol te del informacije pala piri patjiv.Kotor 20.1. Svakones si shaipe te slobodno alosarel vi te kerel butji avere manushenca.2. Khonik nashti kontra piri voja te dzal ande varesavo amalipe/asocijacija

Kotor 21.

1. Svakones si chachipen te butjarel an’ phuvjake institucije kaj trail personalno vol perdal pire reprezentantura.

2. Svakones si chachipen te egalno lel varesavi oficijelno butji an phuv kaj trail.

3. Manushengi voja si baza vash e phuvjake institucije. Kadi voja trubul te kerel pe’ perdal e oficijelno slobodno alosaripe. O alosaripe shaj te kerel pe vol slobodno vol choral.

Kotor 22.
Svakones si chachipen po socijalno azutipe thaj shaipe te reazui/kerel piro agrikulturako, socijalno thaj kulturako chachipen. Te kerel akava so si ramosardino ande ‘kava kotor o manush shaj te rodel zutipe katar pire phuvjake institucije vol mashkarthemutne institucije.

Kotor 23.

1. Svako shaj te kerel butji, svako shaj slobodo te alosarel piri butji, svakones trubul te avel lache kondicije pala o butjaripe.

2. Svakones si chachipen pala egalno pokinipe thaj pala egalno butjaripe.

3. Svakone manushe savo butjarel si chachipen po pokinipe savo ka protektuil egzistencija pala leski familija thaj te trubul shaj kerel pe vi socijalno protekcija.

4. Svakones si chachipen te kerel sindikato/firma vol te dzal ande aver sindikato/firma savo ka protektuil/ arakhel lesko intereso.Kotor 24.Svakones si shaipe te dzal po achalipe/vakacio thaj loshalipe. Svakones si pokindo achalipe/vakacio.

Kotor 25.

1. Svakones si chachipen po lacho trajo savo del les shaipe te avel sasto thaj barvalo. Svakones si chachipen te rodel protekcija pala piri familija, te rodel habe, sheja, draba, socijalno azutipe, te rodel socijalno protekcija kana naj les butji, kana si nasvalo, kana nasti kerel butji.

2. E dejan thaj e chavren si chachipen po specijalno azutipe. Sa e chavre len egalno socijalno zutipe vi kana si bijande an legalno prandipe vi kana naj.

Kotor 26.

1.Svakones si chachipen te dzal an skola. E cikni thak mashkarni skola chi pokinel pe’. E tehnichko thaj profesionalno edukacija trubul te avel globalno, bari edukacija trubun savore te hatjaren.

2. E edukacija trubul te dzal an direkcija te bararel thaj shukarel manushesko personaliteto leske chachipena thaj leski sloboda. E edukacija trubul te bararel hatjaripe thaj amalipe mashkar e manusha, te bararel hatjaripe mashkar e rase thaj mashkar e avrchande patjiva thaj butji save keren e “Jekhethaneske nacije”.

3. O dad thaj e dej majanglal alosaren skola pala pire chavre.

Kotor 27.
Kana vareko kerel varesavo artistikano kotor vol pustik (lil) si les shaipe te protektuil piro moralno thaj materijalno intereso.

Kotor 28.
Svakones si chachipen te trail ande phuv kaj kadala chachipena save si ramosarde (skrinisarde) an kadi deklaracija shaj realizuin pe’.

Kotor 29.

1. Svakones si responsabilitto pala o than savo del les chchipen te bararel piro personaliteto.

2. Kana varesavo manush kamel te realizuil/kerel piro chachipen khonik chi tromal te kerel leske prohibicija, vol te kerel, godo chi trubul te avel varekaski personalno voja.

3. Sa kadala chachipena chi troman te kerenpe kontra e Jekhethaneske nacije.

Kotor 30.
Ni jekh kotor an kadi deklaracija chi trubul te hatjarel pe’ sar shaipe pala varesavi phuv, pala varesavi grupa vol manush te kerel varesavi butji savi si kontra pala varesave chachipena save si ramosarde ande kadi deklaracija.

UNIVERZALNO DEKLARACIJA BAŠO ČAČIPA E MANUŠESKERE

(Universal Declaration of Human Rights in Romani), Source: “United Nations – Basic Documents”, Macedonian Board for the Celebration of the UN 50th Anniversary, Skopje, Oct 1995

Adoptirimi thaj proklamirini kotar o Generalno parlamenti e Unijakere nacije e rezolucijaja 217 A(III), ko 10 decemvri 1948 berš, ano Generalno parlamenti. PreambulaSoske o mothovipe e bijande dignitetesko thaj jekhipasko si bithemale čačipa e sa dženengere ke manušengiri familija si fundamenti e tromalipasko, čačipaskoro thaj e sansareskoro ko sumnal.Soske o bipaćape thaj o bidikhipe e čačipaskoro e manušesko legari sine ko varvarsko džaiba so ladžarela sine i gnd e manušipeskoro, thaj sose o kheripe e sumnalesko kaj so e manušeskiri struktura ka dživdini tromalipe ko vakeribe thaj religija thaj ka oven tromane kotar o daripa thaj o čororipa si proklamirimo sar emučo ideali sakone manušeske.

Soske si barikano o čačipe e manušesko te oven preventirime kotar o čačipnalo sistemi te na bi ovela o manuš phaldino t ebuninipe kontra i tiranija thaj i exploatacija.

Soske si trubutno te inicirinipe o progresi e dostengoro relacijengoro maškaro nacije.

Soske o nacije e Unijakere nacijengoro ko Dokumenti palem zorjakeri plo učipe ko fundamentalno čačipe e manušesko, ko digniteti thaj molipe e manušeskere personakoro thaj jekhipe maškaro rom thaj romni thaj soske dingje lafi te inicirin o amalikano progresi thaj te šušjakeren o šartija bašo dživdipa ko pobaro tromalipe.

Soske e raštrakere džene dena lafi kaj ka kheren kolaboracija e Unijakere nacijencar te bi rezervirinen o fundamentalno mothovipe thaj praktika e manušikane čačipaske thaj fundamentalno tromalipe.

Soske o fundamentalno aljovipe akale čačipaskoro thaj tromalipasko si embaro barikanipe bašo pherdo realiziripe akale obligacijakoro.

Akana, odoleske,

O Generalno parlamenti,

Proklamirini akaja Univerzalno Deklaracija bašo čačipa e manušeskoro sar jekhanutno amalikano standardi so valjani te resaren sa o manuša thaj sa o nacije koleja so sakona korkorutno thaj sakova orgni e amalipaskoro dikhindoj akaja Deklaracija, ka mangel sikljoibaja thaj edukacijaja te anel bašo mothoviba akale čačipaskoro thaj tromalipe thaj kerindoj e nacionalno thaj maškarenacionalnengo mere te ovel sigurno lengoro fundamentalno thaj paćavutno mothovipe thaj šunipe sar maškaro nacije ko korkorune raštrake džene, adžaar thaj maškaro nacije ko okola teritorije so si teli lengiri direkcija.

Dženo 1

Sa e manušikane strukture bijandžona tromane thaj jekhutne ko digniteti thaj čapipa. Von si baxtarde em barvale gndaja thaj godžaja thaj trubun jekh avereja te kherjakeren ko vodži pralipaja.

Dženo 2

O sa čačipa thaj tromalipa programirime ko akava Dokumenti preperena sakone dženeske bizo razlika ko dhikhiba ki rasa, farba e mortikako, o pol i čhib, i religija, thaj o politikano ja aver gndalipe, o nacionalno ja amalikano iklipe, i situacija e barvalipaski, o bijandipe ja bilo savo šarti.

Poodori, nane te kherelpe nisavi razlika ki baza e politikakiri, e čač ipaskiri ja o maškarenacioalno satatusi e phuvjako ja e teritorijako kote so pherela nesavo manuš, bilo te ovel biatxinalo, telo phuriba, e biavtonomijako ja palem te arakipe ko bilo savo graničipe ko suvereniteti.

Dženo 3

Sakone isile čačipa ko dživdipe thaj arakibasko ple personakoro.

Dženo 4

Khonik na smiini te ovol ikerdo ko phanlipe ja teli exploatacija, phanlipe ja ko kinipe-bikinipe e phanlimacar ko sa o forme si phanle.

Dženo 5

Khonik ni smiil te ovel teljardo ko pharipe ja ko dilini, thaj bimanušikano ja džungalo keripe ja penali.

Dženo 6

Sakone isi čačipe kaj mangela te avel prindžardo sar čačikano subjekti.

Dženo 7

Sarine si jekhutne anglal o krisi thaj isiolen čačipe, bizo savi bilo diskriminacija, jekhutne preventive ko krisi.

Dženo 8

Sarinen isi čačipe ko nacionalno krisija efikasno te preventinen o phagiba o fundame čačipa so si mothode e statueja ja e kriseja.

Dženo 9

Khonik ni smiil te ovel proizvolno astardo, phanlo, pa ni phaldimo.

Dženo 10

Sakone isi pherdo jekhutno čačipe ko čačikano thaj pravdo krisalipe angle biatxinale thaj bišukar krisi so ka definirini bašo leskere čačipa thaj obligacije thaj bašo fundalipa ko sakova bango vakeribe kontra leste.

Dženo 11

1.Sakova iftirimo bašo bango vakeripe isiole čačipe te gndini kaj nane odova čače sa džikote upri baza e kriseki, o bangovakeripe na dokažini ko čačikano rodipa kase so denape leske sa o garancije trubutne baši leskoro arakipe.

2.Khonik na smiini te ovel krisimo bašo buća ja mekhipa so nane bange buća palo nacionalno ja maškarenacikengoro čačipa ko vakti kana si kerde. Isto adžaar na smiini te vakeripe poparo penalipe kotar okoja so šaj te kerelpe ko vakti kana si realizirimi i bangi buti.

Dženo 12

Khonik na smiini te ovel ikaldo ko proizvolno emipe ko privatno ž ivdipe, familija, ko ćer ja akti, ni te kerel atako upralo o šukaripa thaj baripa. Sakone isiole čačipa bašo arakiba kotar o krisi prekal asavko emipe thaj atako.

Dženo 13

1.Sakone isiole čačipa ko tromalipa phiribasko thaj alosariba ko arakiba ko granice ki nesavi raštra.

2.Sakone isiole čačipa te mekel savi bilo phuv, čhivindoj em pli da, thaj palem te irinipe ki pi phuv.

Dženo 14

1.Sako phaldimo manuš isiole čačipa te rodol thaj te dživdini azili ko avera phuvka.

2.Ko akava čačipa khonik našti te vikini ki situacija o paldipa te ovol fundamo upri bangi buti kotar i bipolitikano karakteri ja keriba kontra e funde thaj e čikata e Unijakere nacije.

Dženo 15

1.Sakone isiole čačipa ko jekh raštralipe.

2.Khonik ni smiil korkoruno te ovel xasardo kotar plo raštralipe ni kotar čačipe te lol aver raštralipe.

Dženo 16

1.E pherdeberšengere murša thaj džuvlja bizo save graničiba ko dikhibe e rasakoro, raštralipha ja i religija, isiolen čačipa te kheren ničaji thaj teovelolen familija. Von si jekhautne ko phandiba ničaji, ko vakti ko leskoro traiba taj ko leskoro mukhiba.

2.O ničaji šaj te klidirinipe ki tromanikani thaj sasto kaulibe e personengoro so khuvena ko ničaji.

3.I familija thaj o devlikanliphe si fundamentalno kletka e amalikanipasko thaj isiolen čačipe baši preventiva kotar o amalipe thaj i raštra.

Dženo 17

1.Sakone isi čačipe te ovele barvaliphe, korkoro, a em ko amalipe averencar.

2.Khonik ni smiil te ovel korkoruno našavdo kotar plo barvalipe.

Dženo 18

Sakone isiole čačipe ko tromanipe e gndako, godžako thaj e religijako; akava čačipe phandena o emibiba e religijakoro ja e gnadlibaskoro thaj e manušeskoro tromaniasko korkore ja ko amalipe averencar, javno ja privatno te manifestirin pli religija ja gndalipeko drumo e ikloibaja, religijakere keribaja thaj kheribe e ritualengoro.

Dženo 19

Sakone isi čačipe ko tromanipe e gndakoro thaj vakeribaskoro, so asterela thaj o čačipe te na ovel bisansarimo ki oli religija, sar thaj kako čačipe te rodol, te lel thaj te buvljakeri o informacije thaj o ideja bilo save bućencar thaj bizo dikhipe e granicengoro.

Dženo 20

1.Sakone isi čačipe ko tromanipe bašo sansarimo khedipe thaj amalipe.

2.Khonik našti te ovel phaldimo te pherel ko disavo khedinipe.Dženo 211.Sakone isi čačipe te participirini ko direktoribe e javno bućencar ki pi phuv, butpaše ja prekal tromane alosarime delegatija.2.Sakone isi čačipe ki jekhutni baza te khuvel ki javno funkcija ki pli phuv.

3.I volja e nacijakiri si baza e raštrakere tagaripaske: akaja volja trubul te mujarelpe ko palovakteske ja tromane alosariba so ka ć erenpe e fundamentalno thaj jekhutne čačipaja e xangoso e, garavdune xangibaja ja e jekhutne keribaja koja so garantirini tromanipe e xangibasko.

Dženo 22

Sako, sar dženo e amalikanipasko, isile čačipe ko sosijalno siguripe thaj čačipe te realizirinen ekonomikane, amalikane thaj kulturakere čač ipa trubutne bašo plo digniteti thaj bašo tromanutno progresi ple personakoro, pomožindoj e raštraja thaj i maškarenacionalna kolaboracija, a ko kauli e organizacija thaj e buća e sakona raštrakere.

Dženo 23

1.Sakone isi čačipe baši buti, bašo tromano alosaribe ko rodipa buti ko čačikane thaj šukar šartija baši buti thaj baši preventiva kotar bizobučaripe.

2.Sakova, bizo razlika, isiole čačipe baši jekhutno počinipe baši jekhutni buti.

3.Sako ko kerola buti isiole čačipa baši čačikanutno thaj šukarutno počinipa koja so leske thaj leskere familijake sigurini egzistencija koja so i šukar e manušikane dingitetske so, dž ikote valjane, ka ovel dopherdi avere bućencar kotar i socijalno preventiva.

4.Sako isile čačipa te formirani thaj the khuvel ko sindikati bašo arakhiba ple interesija.

Dženo 24

Sakone isi čačipa ki ferije thaj rekreacija, čhivindoj odote e gndakoro graničipe bašo bučakoro vakti thaj palovakteskere počime ferije.

Dženo 25

1.Sakone isi čačipe bašo dživdipasko standardi so sigurinela sastipa thaj šukaripa, lekse thaj leskere familijake, čhivindoj ote o xabe, o urjavipe, o ćer, doktoreskoro arakibe taj o trubupe kotar o socijalno funkcionerja sar em o čačipe e siguripako ki situacija ko bizobuti, nasvalipa, bizoralipe, phivlipa, phuripa ja avera situacije ko našaviba e bućengoro bašo ikeripe e trujalipaskoro biatxinalipe kotar leskiri volja.

2.O daja thaj o čave isiolen čačipa baši ulavno arakibe thaj pomoštaripe. Sa o čhave, bijande ko ničai ja avri olestar, dž ivdinena jekhutno socijalno arakiba.

Dženo 26

1.Sako isiole čačipa ko sikljobe. O sikljoibe trubul te ovel bipočimo barem ko fundamentalno thaj xarne škole. I fundamni škola si moralno. I texničko thaj i profesionalno škola trubul te ovel asavki te avel sarinenge jekutni upri baza ko lengoro takati.

2.O sikljoibe valjani te avol ki linija ko baro progeresi e manušikane personakoro thaj zoralipa e kandibasko e manušikane čačipasko thaj e fundamentalno tromanipa. Odova valjani te pomožini o xačariba, sabrluko thaj o dostluko maškaro sa o nacije, rasno thaj religiozno grupacija, sar em i buti e Unijakere nacijengoro bašo ikeripe o sansari.

3.O dat thaj i daj isiolen avgo čačipa te alosaren ki savi sikljovni ka džan olengere čhave.

Dženo 27

1.Sakone isi čačipe tromano te participirini ko kulturakoro dživdipe ko amalipe, te dživdini ko arti thaj te participirini ko sikljovno progresi tgaj ko lačipe so odotar ikljola.

2.Sakone isiole čačipa baši preventiva e moralne thaj e materijalne interesija so ikljovena kotar sakona sikljovno, lilarno thaj artikani aktivnost kasko kerdo si vov.

Dženo 28

Sakone isi čačipe ko amalikano thaj maškarenacionalno sistemi kaj so o čačipe thaj o tromalipe sikavde ki akaja deklaracija šaj te oven realizirme za sar si.

Dženo 29

1.Sakone isi obligacije prekal o amalikanipe kova so dela šanse tromane thaj sa te bajrakeri pli persona.

2.Ko kheribe ple čačipa thaj tromanipe sakova manuš šaj te ovel teljardo numa ko okola graničipa so si gndinde e kriseja nameraja te kerelpe phindžardipša thaj šunipa e čačipaskoro thaj e tromanipasko e averengo em nameraja te kerel po ćefi, o čačikane rodipaja e moralesko, e javno sistemsko thaj i fundamentalno gudlošukariba ko demokratikano amalipe.

3.Akala čačipa thaj tromanipa ki nasavi situacija našti the kherempe kontra o fundija thaj o čikata e Unijakere nacijenge.

Dženo 30

Ni jekh rezolucija kotar akaja Deklaracija našti te interpretirinenpe sar čačipe bilo save raštrake, grupake ja dženeske so kerola bilo savi buti ja te kerel bilo savi buti ki linija po pheravipe e čačipasko thaj e tromanipasko so ikerdžona ki akaja Deklaracija.

Internacionalno konvencija pala e civilne thaj e politikake chachipena

(International Covenant on Civil and Political Rights in Romani)

Sar e phuvja save kerde kadi konvencija gindin:Kaj si e manushesko phutjaripe egalno chachipen vash sa e manushenge baza pala e sloboda, lachipe thaj loshalipe.Kaj kadala chachipena bararen manushesko personaliteto. Kaj an relacija pala godo so si ramosardo/skrinisardo ande univerzalno deklaracija pala e manushenge chachipena kaj si majloshalo o manush saves si civilne, politikake chachipena, saves naj dar savo naj choro thaj sar godo shaj kerel pes numaj te si e kondicije save den shaipe svakones te hatjarel pire civilne thaj politikake chachipena sar vi pire ekonomske, socojalne thaj kulturake chachipena.

Kaj e konvencija save kerde e jekhethaneske nacije ispidel/tradel e phuvja te respektuin manushenge chachipena.

Kaj svakone manushe si obligacija pala aver manusha thaj pala o than kaj trail thaj kaj si les obligacija te respektuil e chachipena save si ramosarde an kadi deklaracija.

Jekhe krlosa/glasosa oficijelno trade avri kadale kotora:

I

Kotor 1.

1. Sar sa e manushen si chachipen te korkore gindin von shaj vi korkore te alosaren piro politikako statuso shaj slobodno bararen piro agrikulturako, socialno thaj kulturako statuso.

2. Te keren pes kadala reslipa sa e thema shaj slobodno keren so kamen pire barvalipasa thaj khonik (ni jekh aver phuv/them ) nashti phagavel lengo shaipe.

3. E phuvjan save kerde kadi konvencija si obligacija te respektuin chachipena pe slobodno alosaripe.

II

Kotor 2.

1. E phuvja save kerde kadi konvencija si obligacija te realizuin/keren chachipena sa e manushenge save train pe lengi teritorija.E guvernura/goverments chi troman te keren diferencija maskar e manusha, chi troman te keren diferencija pe rasa, si o manush mursh vol dzuvji, po kolori, pe chib, pe patjiv, po barvalipe save si e manushe (phuv, kher), vol kaj si o masnush bijando.

2. E phuvjan save kerde kadi konvencija si obligacija te realizuin thaj vazden e chachipena andar kadi konvencija an pire phuvja.

3. E phuvja save kerde kadi konvencija dije piri vorba/lafi kaj ka:

a) den shaipe svakone manushe saveske chachipena si dukhade te protektuil korkore pes vi kana o dukhavipe kerde e manusha save keren buti an oficijelne/phuvjake institucije,

b) den shaipe te e krisura, chachipaske thaj aver phuvjake institucije len sama thaj responsabiliteto pala e manushenge chachipena,

c) den shaipe te e chachipaske institucije svako dosh krisisaren te si pala godo argumento.

Kotor 3.

E phuvja save kerde kadi konvancija lije pe peste obligacija kaj ka den egalne politikane thaj civilne chachipena vi murshenge vi dzuvjange.

Kotor 4.

1. Te si an varesavi phuv maripe e sherutne phuvjake institucije shaj cirden piri vorba sve dije an kadi konvencija numaj vi atoska/atunchi chi troman te dukhaven e mashkar-themutne chachipena thaj te keren diskriminacija pe rasa, kolori, si o manush mursh vol dzuvji, pe savi chib vorbil/vakarel, sarsavi religija si les thaj aver.

2. Godo so si skrinisardo/ramosardo an kotor 4/1 chi del e phuvjan shaipe te na keren thaj respektuin godo so si ramosardo/skrinisardo an kotora 6, 7, 8, 11, 15, 16 thaj 18.

3. E phuvja save kamen te keren godo so si ramosardo /skrinisardo an kotor 4/1 trubun te den e informacija perdal o generalno sekretari vash e jekhethaneske nacije avere phuvjan.Von trubun te phenen kaj cirden piri vorba/lafi thaj sostar godo kerde.

Kotor 5.

1. Ni jekh kotor ande kadi konvencija chi tromal te lel pe’ nasul.Ni jekh phuv, grupa vol manush chi tromal te kerel vareso so phagavel e chachipena save si ramosarde an kadi konvencija.

2. Chi tromal te kerel pe’ varesavo limito/prohibicija an ralacija pala e manushenge chachipena savo ka phagavel e chachipena save si ramosarde an kadi konvecia.

III

Kotor 6.

1. Svakones si shaipe te trail. Kava chachipen trubul te avil protektuime. Khonik khanikas chi tromal te mudarel.

2. An phuvja kaj o chachipen del shaipe te mudarel pes o manush godo shaj te kerel pes numaj kana o manush kerel varesavi bari dosh. Kava chachipen chi tromal te avel kontra kadi konvencija thaj o mudaripe/egzekucija shaj kerel pe’ numaj kana o krisi finalno thaj oficijelno phenel so si e manusheski dosh.

3. Kana si o mudaripe kerdino sar genocido chi tromal te phagavel pe’ chi jekh kotor andar kadi konvencija.

4. Svakone doshale manushe si chachipen te rodel shaipe te na avel mudardo. E amnestija vol shaipe te na avel mudardo shaj rodel svako doshalo manush.

5. O krisi shaj mudarel e doshale manushe numaj kana si les deshohto bersh thaj maj but.O krisi chi tromal te kerel egzekucija pe khamne dzuvlja.

6. Ni jekh phuv nashti lel kadi konvencija sar shaipe te phagavel e mudaripaski dosh.

Kotor 7.

Khonik khanikas chi tromal te dukhavel.Khonik pe khanikaste chi tromal te kerel medicinsko experimento kontra e manusheski voja.

Kotor 8.

1. O manush manushe chi tromal te kinel thaj te bikinel.

2. Khonik khanikasa chi trubul te kerel butji kontra piri voja.

3.

a) Khonik khanikas chi tromal te tradel te kerel vareso kontra leski voja.

b) An relacija pe kava so si phendino an kotor 8/3a, chi lel pe sar kontra vojako butjaripe te o manush kerel butji godolese kaj o krisi godo phenda.

1. Chi lel pe’ sar kontra vojako butjaripe te o manush dzal an armija/katenija vol te o manush kerel aver oficialno butjaripe te si godo manusheski obligacija vash e phuvjake kaj trail.

2. Chi lel pes sar kontra vojako butjaripe te o manush butjarel kana si an’ phuv kaj trail baro bibahtalipe

3. Chi lel pe sar kontra vojako butjaripe te o manush butjarel kana si godo leski civilno obligacija vash e phuvjake kaj trail.

Kotor 9.

1. Svakones si shaipe pe personalno protekcija thaj pe slobodno trajo.Khonik khanikas pe piri voja chi tromal te tradel an phanglipe/robija.

2. Svako ko si tradino an phanglipe/robija godolese kaj kerda varesavi dosh trubul so maj sigo oficijelno te dzanel so si leski dosh.

3. Svako ko si tradino an phanglipe/robija godolese kaj kerda varesavi dosh ka avel so maj sigo tradino anglal o krisari thaj so maj sigo o krisi ka dikhel so si leski dosh.Te o manush naj doshalo o krisi ka mukel les avri andar o phanglipe/ robija.

Kana si o manush doshalo dzi kaj chi dzal anglal o krisi shaj avel ando phanglipe/ robija vol vash e doshale manusheske vareko aver shaj del piri vorba/ garancija kaj chi nashel andar e phuv thaj kaj shaj, kana godo trubulas, te avel anglal o krisi.

4. Svako manush savo si tradino an phanglipe shaj bichalel oficijelno lil an savo ka puchel sostar si an phanglipe.Te e manushesko phanglipe naj legalno te si kontra –chachipasko o krisi trubul te mukel e manushe pe sloboda.

5. Svako ko si kontra-chachipasko/naj-legalno tradino an phanglipe shaj rodel love katar e sherutne phuvjake insitucije.

Kotor 10.

1. E doshalen manushen an phanglipe khonik chi tromal te dukhavel.E shngale trubun te respektuin lengo personaliteto.

2.

a) E manusha save naj oficijelno doshale chi shuven pe/thon pe’ po jekh than e manushenca kaj si oficijelno doshale.

b) E doshale manusha saven si maj-cerra desh-ohto bershendar chi shuven pe/thon pe po jekh than e doshale manusenca saven si maj but desh-ohto bershendar thaj decizja pala lende(pala e cikne-bershenge manusha) anen pe so maj sigo.

3. Kana si e doshale manusha an phanglipe e phuvjake institucije trubun te dikhen sama sar te irin/anen len palpale e doshale manushen an normalno trajo.E doshalen manushen saven naj desh-ohto bersh ka avel specialno tretmano.

Kotor 11.

Khonik nashti avel tradino an phanglipe numaj godolese kaj nashti kerel varesavi obligacija/ phandini vorba.

Kotor 12.

1. Svakone manushe si chachipen te si legalno an varesavi phuv te slobodno phirel thaj te slobodno alosarel o than kaj ka achel.

2. Svakones manushe si shaipe te slobodno dzal andar varesavi phuv vi andar piri phuv.

3. Kadala chachipena save si ramosarde shaj aven limitirime numaj kana kerel pes nacionalno protekcija, protekcija pala o sastipe, protekcija pala o morali protekcija pala e chachipena thaj e slobode katar aver manusha.

4. Khonik khanikase pe piri voja chi tromal te kerel prohibicija te o manush nashti del an piri phuv.

Kotor 13.

Te si o manush an varesavi phuv savi naj leski gothar shaj te avel tradino numaj te si godo oficijelno chachipaski decizja.E manushe savo si tradino si chachipen te dzanel sostar si tradino.

Kotor 14.

1. Sa e manusha si egalne/jekh sar aver anglal o krisi.Svakones si chachipen te o krisi ashunel les. E zurnalura thaj aver medija shaj traden pe’ andar o krisi te na aven gothe kana si o krisipe te si godo an intereso te protektuilpe o maorali, phuv, te e doshale manusha godo mangen, te o oficijelno krisipe shaj phagavel e chachipaske interesura. An momento kana o krisi arakhel e manusheski dosh godi informacija ka avel oficijelno tradini avri.

2. Svako ko si tradino po krisi shaj hatjarel pes sar uzo manush dzi kaj o krisi chi arakhel lesko bangipe.

3. Svakones ko si tradino po krisi si shaipe:

a) Te dzanel so maj sigo sostar si tradino an phanglipe.Godi informacija trubul te phenel pe’ lese pe chib savi hatjarel

b) Te si les vrama thaj shaipe te protektuil/arakhel pes thaj te alosarel e advokates/fishkares saves vov kamel.

c) Te o krisipe na avel buvljardo/lungo.

d) Te o doshalo manush avel pe piro krisipe thaj te arakhel/protektuil pe’ vol korkore vol pire advokatesa.Te naj les advokato o doshalo manush trubul te dzanel pire chachipena thaj kaj si les shaipe te avel les advokato.

e) O doshalo manush shaj puchel e manushen save dikhle vol dzanen so si leski dosh vol shaj rodel averendar te godo keren.

f) E doshale manushe si shaipe te rodel katar o krisi te vareko kerel lese translacija/nakhavipe pe chib savi vov hajarel.

g) E doshale manushe khonik nashti tradel te vakarel/vorbil kontra korkore peste vol te phenel so si lesko bangipe.

4. Pe doshale manusha saven naj desh-ohto bersh trubul te dikhel pe’ sama kana si po krisi.E krisesko reslipe an relacija pe kadale manusha si te sikaven len thaj te den len shaipe te irin pe palpale an normalno trajo.

5. Svakones kaske o krisi krisisarda thaj arakhla bangipe shaj vazdel piro krlo/glaso kontra thaj te ramol/skrinisarel e peticija pala majbaro krisi.

6. Kana o majbaro krisi phagavel/peravel e manushesko bangipe godolese kaj si varesave neve faktura save khonik chi dzangla o manush savo sas an phanglipe shaj rodel love godolese kaj sas sar uzo manush an phanglipe.

7. O manush nashti avel tradino po krisi dujvar/duj drom pala varesavi dosh savi kerda.

Kotor 15.

1. Khonik nashti avel doshalo pala vareso so kerda te godo naj sas oficijelno bangipe an phujako vol mashkarthemutno chachipen kana kerda pes.

2. Kava so si ramosardo an kotor 15/1 chi trubul te hatjarel pe nasul.Te vareko kerda varesavi dosh an relacija pala godo so si phendino an 15/1 shaj avel tradino po krisi vi majpalal.

Kotor 16.

Svakones si shajipe te avel respektuime sar jurisdikano subjekto.

Kotor 17.

1. Kontra-chachipasko si te vareko lel sama pe averesko privatno trajo, pe leski familija, pe leske lila thaj te vareko dukhavel lesko phutjaripe.

2. An relacija pala godo so si ramosardo/skrinisardo an 17/1 svakones si shaipe te rodel protekcija katar e phuvjake chahcipaske institucije.

Kotor 18.

1. Svakones si shaipe po slobodno gindipe, pe piri patjiv.O manush shaj alosarel savi patjiv ka lel.Piri patjiv vov shaj te kerel korkore vol khetane avere manushenca.

2. O manush manushe chi tromal te tradel te lel e patjiv savi vov chi kamel.

3. Prohibicija pala e manusheski patjiv shaj kerel numaj e phuvjako krisi.

4. E phuvja(thema) save kerde kadi konvencija khetane dije piri vorba kaj ka respektuin e daden thaj e dejan save slobodno shaj sikaven pire chavren (shaj den len patjiv savi kamen thaj shaj moralno te sikaven len.

Kotor 19.

1. Khonik khanikas chi tromal te dukhavel godolese kaj averchande gindil.

2. Svakones si shaipe te slobodno vorbil; O manush shaj slobodno te rodel, lel vol bichalel varesavi informacija sar kamel thaj sode kamel.

3. Godo so si skrinisardo an kotor19/2 khonik chi tromal te hatjarel nasul.

a) Manusha trubun te respektuin jekhe avereske chachipena.

b) Godo so si ramosardo/skrinisardo an kotor 19/2 chi tromal te dukhavel e phuvjako nacionalno intereso thaj chi tromal te dukhavel o morali.

Kotor 20.

1. E phuvjake chachipaske institucije chi ka muken e propaganda savi vazdel opre o maripe.

2. O chachipen chi ka del te vazdel pe’ opre e hoji mashkar e manusha savi si an relacija pala e rasa, kolori, patjiv.

Kotor 21.

E manusha shaj keren mashkar peste kidipa.O limito pala e kidipa shaj keren numaj e chachipaske institucije, te e kidipa phagaven e phuvjako intereso, te phagaven o morali, te phagaven varesave chachipena thaj slobode.

Kotor 22.

1. Svako slobodno shaj kerel amalipe svakonesa thaj svakones si chachipen te kerel unija vol te dazl an varesavi unija savi ka protektuil/arakhel lesko intereso.

2. E phuvjake chachipaske institucije shaj keren varesavo limito numaj kana godola amalipa phagaven nacionalno intereso, manushengo sastipe vol varekaske chachipena.

Kotor 23.

1. E familija si bazichno reslipe thaj las si chachipen pe protekcija.

2. Svakone dzuvja thaj murshe si shaipe te prandil pe’.

3. Khonik khanikas nashti te prandil kontra leski/laki voja.

4. E phuvja/thema save skrinisarde kadi konvencija ka dikhen te keren egaliteto mashkar e mursha thaj e dzuvja kana kamen te prandin pe, kana si prandime thaj kana kamen te phagaven piro prandipe.Te o mursh thaj e dzuvji kamen te phagaven piro prandipe o krisi ka dikhel sar te azutinel lenge chavrenge.

Kotor 24.

1. Svakone chavre si chachipen te rodel protekcija katar piri familija, katar amlipe katar e phuv.

2. Kana bijanel pes svako chavro ka registruil pe’ thaj svakone chavre ka avel anav.

3. Svakones chavre si chachipen pe phuvjake lila/pasporto.

Kotor 25.

Svakone manushes si chachipe:

a) Te kerel varesavi oficijelno/phuvjaki butji vol korkore vol perdal pire reprezentantura.

b) Te del piro krlo/glaso kana si e phuvjake politikake alosaripa

c) Te si les jekh egaliteto sar averen te kerel varesavi oficijelno/phuvjaki butji.

Kotor 26.

Savoren si jekh egaliteto/jekh si sar aver anglal o chachipen.An kadi relacija o chachipen ka protektuil/arakhel svako diskriminacija savi si bazirime be rasa, kolori, pe patjiv, si o manush mursh vol dzuvji.

Kotor 27.

An phuvja kaj si etnikane, patjivake vol chibake minoritetura e sherutne institucije nashti keren lenge prohibicija te von vazden opre lengi kultura te sikaven piri patjiv vol te vorbin pe piri dajaki chib.

Konvencija pala e čhavrikane čačipena

Akceptuime katar o generalno kongreso vaš e Jekhethaneske nacije an 20-to novembri 1989. berš Oficielno tradini avri an 2-to septembri 1990. berš an relacija pala o kotor 49 (1) An relacija pala e principura save si phendine an konvencija vaš e Jekhethanske nacije kaj si manušesko digniteto thaj e egalne čačipena savore manušengo baza pala e sloboda, čačipen thaj šukar trajo an sasti luma, Sar e thema andar e Jekhethaneski unija vadži/inke jekhvar phende kaj si len patjiv an manušenge čačipena thaj digniteto, an manušesko personaliteto thaj sar phande vorba/lafi te ažutinen thaj te vazden opre socijalno anglunipe thaj o bararipe pala o trajosko standardo an majbari sloboda,Džanglipasa kaj e Jekhethaneske nacije an generalno deklaracija pala e manušenge čačipena thaj e maškarthemutne pakturenca pala e manušenge čačipena phende kaj svakones manušes si egalne čačipena thaj slobode save vi si ramosarde an kadale konvencie bidiferencijako pe rasa, kolori, dal si o manuš murš vol džuvlji, čhib, patjiv, politikako vol aver gindipe, nacia vol socialno statuso, bidiferencijako kaj si o manuš bijandino vol bidiferencijako pala aver statuso,

Gindosa kaj e Jekhethaneske nacije ande piri generalno deklaracija vaš e manušenge čačipena phende kaj e čhavrenge trubul specialno griža thaj ažutipen,

Gindosa kaj e familijake, savi si baza pala o amalipen, thaj specialno e čhavrenge trubul protekcija thaj ažutipen te šaj bararel thaj šukar kerel piri rola ando amalipen,

Gindosa kaj o čhavro, an direkcija pala lesko šukar barjaripe trubul te barol maškar piri familija, baxtasa, kamipasa thaj hatjarimasa,

Gindosa kaj o čhavro trubul te sikavelpe te korkore trajil ando amalipen thaj kaj trubul te avel sikado te hatjarel so si phendino ande konvencija vaš e Jekhethaneske nacije specialno te respektuil tolerancija, sloboda, egaliteto maškar e manuša,

Gindosa kaj pala e čhavre trubul specialno griža so si vi ramosardino an ¦ enevsko konvencija pala e čhavrikane čačipena savi si kerdini an 1924. berš, thaj vi an deklaracija pala e čhavrikane čačipena katar e Jekhethaneske nacije savi si kerdini an 1959. berš savi si vi akceptuime katar e Generalno deklaracija vaš e manušenge čačipena, an maškarthemutno pakto vaš e civilne thaj e politikake čačipena (specialno kotor 23. thaj 24.), an maškarthemutno pakto katar e ekonomikake, socialne thaj kulturake čačipena (specialno an kotor 10.) thaj vi an varesave statutura, special agencije thaj maškarthemutne organizacije savengi butji si te len sama pe čhavrenge čačipena,

An relacija pala godo so si ramosardo an deklaracija pala e čhavrenge čačipena so vi akceptuisarda/ lija Generalno kongreso an 20. Novembri 1959. Berš, kaj e “čhavrese godolese kaj mentalno thaj fizički naj zuralo”, trubul specialno arakhipe/protekcija thaj griža vi jurisdikani protekcija sar majanglal kade vi palal o bijanipe,

An relacija pala e kotora an deklaracija save vakaren katar social thaj jurisdikane principura vaš e protekcija thaj šukar trajo e čhavrengo specialno an situacija kana e manuša andar aver them kamen oficijelno te losaren pe čhavre save či train an godo them, e zakonurenca katar e Jekhethaneske nacije save vakaren pala e minimum berša e manušenge savenge krisilpe (Peking čačipena) thaj an relacija pala e deklaracija vaš e džuvljangi thaj čhavrengi protekcija kana si varesave special situacije ande phuv vol kana si varesavo maripen,

Gindosa kaj an sa thema an sasti luma si čhavre save train but bilačhe thaj kaj kadale čhavrenge trubul specialno losaripe,

Džanglipasa sode si importantno e tradicija thaj e kultura svakone themesi pala o normalno bararipe e čhavresko,

Gindosa sode si importantno e maškarthemutni ko-operacija maškar e phuvja te šukarelpe thaj barvarelpe čhavorengo trajo specialno an phuvja save naj barvale,

E phuvja save ramosarde kadi konvencija jekheglasosa dije avri:

Jekhto šerutno kotor

Kotor 1.

Te majlače hatjarelpe kadi konvencija, čhavro si svako manuš saves naj deš-ohto berš te o čačipen/zakono či parudolpe.

Kotor 2.

1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija respektuin thaj protektuin e čačipena svakone čhavreske thaj kate naj diskriminacija savi si an relacija pala e rasa, kolori/farba, dal si o manuš murš vol džuvlji, čhib, religija, politikako gindipe.

2. E thema save dije piri signatura/somnatura telal telal kadi konvencija lije pe peste sama/obligacija te keren sa so šaj an relacija pala e čhavrengi protekcija katar svako diskriminacija.

Kotor 3.

1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka len than an sa e aktivitetura save si an relacija pala e čhavre so vi si majbaro prioriteto. Godolese naj importantno/ važno ko kerel e aktivitetura: oficijelno vol privatno institucija vaš e socijalno protekcija, krisura, administrativno institucija vol čačipaski institucija.

2. E thema save dije piri signatur/somnatura telal kadi konvencija lije pe peste obligacija te keren protekcija e čhavrengi savi si importantno pala lengo barvalo bararipe thaj savi si vi an relacija pala e dadengi thaj e dejangi obligacija vol e manušengi save len sama pe čhavre, saven si jurisdikano responsabiliteto.

3. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka len sama te sa e institucije, ofisura save butjaren e čhavrenca save keren lengi protekcija keren godo an relacija pala o standardo savo vazden opre e šerutne phuvjake institucije. ‘Kava si specijalno importantno pala e institucije save len sama pala e čhavrengo sastipen thaj pala e manuša save keren butji e čhavrenca.

Kotor 4.

1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija len pe peste o responsabiliteto te realizuin sa legalne thaj administrativne aktivitetura save si ramosardine an kadi konvencija. An relacija pala e ekonomikake, sociologikane thaj kulturake čačipena e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka den sa pestar te realizuin kadala čačipena thaj kana godo trubul ka keren vi maškarthemutni ko-operacija.

Kotor 5.

1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka respektuin e dadenge thaj e dajange čačipena vol te e čhavren naj dad thaj dej aver manušenge čačipena save len sama pe lende, te bararen len an direkcija te šaj realizuin pire čhavrikane čačipena.

Kotor 6.

1. Čačipen te trail si svakone čhavre.

2. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka len sama te den šaipen svakone čhavre te normalno barol thaj trail.

Kotor 7.

1. Kana bijandolpe e čhavreske informacije denpe an oficijelne institucije thaj svakone čhavre si čačipen po anav, si les čahcipen te vareko arakhel les, te si les phuv, te džanel (te si pala godo šaipen) ko si lesko dad thaj dej thaj si les čačipen te von arakhen les.

2. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija realizuin kadala čačipena an relacija pala o nacionalno zakono thaj an relacija pala e maškarthemutne instrumentura specialno kana si o čhavro bi phuvjako.

Kotor 8.

1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka len sama te majbut respektuin čhavorenge čačipena te e čhavrenge protektuin/arakhen lengo identiteto, lengo nacionalno identiteto, anav thaj e familija sar si godo skrinisardo ando čačipen.

2. Kana kerelpe varesavo nelegalno dukhavipe pala e čhavresko identiteto, e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija den dukhade čhavrese žutipen.

Kotor 9.

1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija trubun te keren čhavrengi protekcija kade te ni jekh čhavro na ačhel bi dajako thaj dadesko kontra e čhavreski voja. O čhavro šaj ačhel bi dajako thaj dadeasko numaj kana e čačipaske institucije godo oficijelno phenen te protektuin čhavresko intereso. O decizji te o čhavro ačhel bi dajako thaj dadesko šaj anelpe kana o dad thaj e dej maren e čhavre, kana či len sama pe leste vol kana o dad thaj e dej či train khetane thaj trubul te dikhelpe kaj ka trail o čhavro.

2. An svako krisipe an relacija pala o paragrafo jekh sa e riga saven si intereso šaj len than thaj šaj phenen piro gindipe.

3. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka respektuin e čhavresko čačipen savo či trail pire dadesa, dejasa vol liduj dženenca te kerel kontakto lenca te godo naj kontra e čhavreske interesura.

4. Kana si o parudipe/uladipe (maskar o dad, dej, čhavro) phuvjako decizji/voja (phanglipe, tradipe, deportacija, vol meripe dadesko, dajako vol čhavresko te sas an momento kana e phuv lija sama pe lende) e thema save dije signatura/somnatura telal kadi konvencija ka den informacije dadeske, dajake, čhavrese vol avere njamoske andar e familija kaj si o hasardo njamo te godo naj kontra e čhavreske interesura. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija majdur ka len griža te kadala mangipa na aven kontra e interesura manušenge save kamen kadale informacije.

Kotor 10.

1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija an relacija pala o kotor 9/1 savo vakarel/vorbil pala e čhavresko lese dejasko vol dadesko mangipe te trail an varesavo them vol te džal andar jekh an aver them thaj te train khetane gothe, trubun te dikhen pozitivno. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija lije pe peste obligacija te e manušen save skrinisarde kava mangipasko lil či avel problemura ando avutnipe.

2. Te o dad trail an jekh them pal e dej an aver lengo čhavro šaj kerel kontakto lenca, numaj kana si varesave specijalne kondicije či ka avel šaipen pala kava. An relacija pala kava so phendam thaj an relacija pala o kotor 9/2 e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka respektuin čhavorenge čačipena, čačipena pala lengo dad thaj dej te džan andar jekh ando aver them, te džan vi andar piro them thaj vi te irinpe palpale an piro them. Pala kava so phendam šaj kerelpe prohibicija savi si ando fremo pala o nacionalno čačipen te kerelpe protekcija pala o morali, sastipen, protekcija pala e nacija.

Kotor 11.

1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija lije pe peste obligacija te marenpe kontra o ilegal-transporto e čhavrengo thaj lengo na-irisaripe ande lengo them.

2. An relacija pala o kotor 11/1 e thema maškar peste ka keren multilateral thaj bilateral kontraktura vol ka len than an varesave kontraktura save si kerdine.

Kotor 12.

1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka den šaipen svakone čhavrese saves si lesko slobodno gindipe thaj savo kamel te phenel sa so gindil pala e čhavrikane čačipena.

2. An relacija pala kava so phendam an kotor 12/1 e čhavrengo gindipe trubul specijalno te ašunelpe kana si varesavo krisipe vol administrativo proceso savo si an relacija pala lende.Kotor 13.1. E čhavre si čačipen te phenel so gindil te slobodno lel, rodel vi del varesave informacije vi ideje, kava šaj te vakarel/phenel, šaj te skrinil/ramol, bičhavel perdal e žurnala/štampa, perdal o artistipen vol varesavo aver mediji savo o čhavro kamel.2. Si vi prohibicije pala e realizacija kadalenge čačipena save si ramosarde an zakono thaj save si importantne/važne godolese kaj:a) trubun te respektuinpe vi averenge čačipena.
b) trubul te kerelpe protekcija pala e nacija, pala e manušengo sastipen, morali.

Kotor 14.

1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka respektuin čhavrengo čačipen te slobodno gindin, te si len sloboda pe moralne alosaripe thaj pe religija.

2. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka respektuin e dadenge thaj e dajange čačipena vol manušenge čačipena save ka len sama pe čhavre te žutinen e čhavrenge te realizuin pire čačipena save si an relacija pala e čhavrengo šaipen.

3. E prohibicija pala e religija šaj kerel e phuv te kade šaj protektuil nacionalno intereso, morali, manušengo sastipen.

Kotor 15.

E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka respektuin e čhavrenge čačipena te slobodno keren amalipa thaj te aven khetane.

Kotor 16.

1. Khonik e čhavrenge či tromal te del an lengo privatno trajo, an lengo familijako trajo, khonik či tromal te ginavel lenge lila, khanikas naj čačipe te kerel vareso kontra e čhavresko personaliteto.

2. Svakone čhavre si čačipen te avel protektuime katar e bilačhipena save si ramosardine an kotor 16/1.Kotor 17.E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija khetane vazde avri kaj si importantne e medija thaj kaj ka den šaipen e čhavrenge te len informacije vi maškarthemutne vi e kherutne, specialno e informacije save si an relacija pala e čhavrengo socialno statuso, pala lengo morali , pala lengo fizičko thaj mentalno sastipen.a) E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija phande e vorba/lafi kaj ka ispiden e medija te traden avri e informacije thaj e materijalura save si socialno thaj kulturno intereso vaš e čhavrenge an relacija pala o kotor 29.
b) E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka ispiden/vazden opre e maškarthemutni ko-operacija savi ka pharuvel e informacije thaj e materijalura.
c) E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka keren stimulacija te denpe avri e čhavrikane pustika/lila.
d) E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija phande e vorba/lafi kaj ka traden/ispiden e medija te len sama thaj te vorbin pala e čhibake problemura saven si e čhavren save si nacionalno minoriteto an jekh them.
e) E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija phande e vorba/lafi kaj ka den srtimulacija te arakhelpe varesavo fremo sar te protektuinpe e čhavre katar e bilačhe informacije an relacija pala o kotor 13 thaj 18.Kotor 18.

1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka den sa pestar te respektuilpe čačipen kaj vi o dad vi e dej khetane len sama thaj len responsabiliteto pala o čhavro pala lesko bararipe.

2. An relacija te vazdenpe opre e čačipena save si ramome an kadi konvencija e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka ažutinen e dadenge, dajange vol e manušenge save oficijelno losaren pe čhavre te so majšukar bararen e čhavren thaj pe aver rig kadala thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka ažutinen te kerenpe e institucije save oficijelno losaren pe čhavre.

3. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka keren sa e aktivitetura te protektuin e čhavrenge savenge dada thaj deja butjaren te an vrama džikaj von butjaren šaj džan an institucije save šaj losaren pe lende.

Kotor 19.

1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka len pe peste sa čačipaske, socialne, edukativne aktivitetura te protektuin e čhavren katar fizičko thaj mentalno tortura, te vareko na dukhavel len, te vareko na kerel lengi eksploatacija vi seksualno eksploatacija, vol te vareko či lel lačhe sama pe lende dži kaj si cikne , sar o dad, dej vol vareko aver.

2. Kava so si phendino an kotor 19/1 trubul te del šaipen te kerenpe lačhe socialne programura pala e čhavrengi protekcija vol protekcija pala e manuša save ka len sama pe čhavre thaj vi te majlačhe kerelpe prohibicija, tradipe po krisi, krisipe, policiake rodipa kontra e manuša save dukhade e čhavren.

Kotor 20.

1. O čhavro savo majbut či trail pire familijasa vol saveske an lesko intereso e oficijelne institucije ande decizja kaj či trubul te ačhel pire familijasa ka lel specialno ažutipen katar o them kaj trail.

2. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija an relacija pala pire nacionalne čačipena thaj an relacija pala o kotor 20/1 ka den šaipen e čhavrenge te vareko lel sama pe lende.

3. An relacija pala o kotor 20/2 o them ka arakhel e čhavrenge aver familija savi kamel te bararel len, godo akharelpe kafalah an islamsko/horahano čačipen, vol varesavi familija šaj oficijelno te lel kadale čhavren, vol maj palal kadala čhavre šaj dzan vi an specialne themeske institucije save len sama pe čhavre. Džikaj rodelpe majlačho šaipen pala e čhavresko bararipe trubul te lelpe sama katar si o čhavro savi si leski religija, savi čhib vakarel savo si lesko kulturako identiteto.

Kotor 21.

E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija thaj save an piro čačipen den šaipen te vareko aver (te godo či kamen o dad thaj e dej) lel vi oficijelno sama po čhavro majanglal ka protektuin/arakhen e čhavrenge interesura:

a) Numaj e themeske institucije šaj oficijelno den šaipen te vareko aver (te godo či kamen o dad thaj e dej) lel sama pe čhavre an relacija pala o čačipen thaj an relacija pala e informacije save si len. Kana o dad thaj e dej, varesavo njamo, vol ko lel sama pe čhavre či kamel vol našti lel sama pe lende vareko aver šaj lel sama pe lende. E manuša saven si intereso te len sama pe čhavre trubun te anen dicizji pire gindosa.
b) Te khonik an jekh them našti lel sama po čhavro, te vov našti džal an aver familija, varesavo manuš andar aver them šaj an avutnipe lel sama pe leste.
c) An relacija pala o kotor 21/b e čhavrese savo djelo andar jekh an aver them te vareko lel sama pe leste ka avel sa e čačipena save e theme kaj ka trail si thaj save si an relacija pala kadi tema.
d) Te vareko andar jekh them anel decizji te lel sama pe varesavo čhavro andar aver them ka kerelpe sa te varesavo trito manuš či kerel varesavo finansijako bilačhipe.
e) E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka keren bilateralno thaj multilateralno kontraktura te kadi tema (te vareko andar jekh them lel sama/lel griža pala varekaste andar aver them) bararen thaj šukaren.

Kotor 22.

1. E thema save dije piri/signatura somnatura telal kadi konvencija ka keren sa te e čhavrenge save si tradine andar piro them, saven si statuso sar tradine manuša, den protekcija thaj humanitarno ažutipen vi te si pire familijasa vi te naj an relacija pala o maškarthemutno čačipen.

An relacija pala o kotor 22/1 e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka len than an sa e akcie save ka keren e Jekhethaneske nacije thaj e NGO organizacije te protektuinpe kadale čhavrenge čačipena te žutilpe lenge te arakhen pire familija thaj te del len informacija pala lende. Te e čhavrese našti arakhenpe o dad, dej, familija leske delpe protekcija sar vi averen čhavren saven naj dad, dej vol familija.

Kotor 23.

1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ande decizji kaj e čhavren saven si mentalne problemura vol si invalidura trubun te train jekh lačhe trajosa thaj te avel len lengo digniteto.

2. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka respektuin e čhavrengo čačipen save si invalidura te vareko aver specialno lel sama pe leste/lesko sastipen, te si les čačipen po žutipen. Te vareko pala kadale čhavre kerel e aplikacija/mangipasko lil pala o žutipo o them ka žutil so thaj gadici šaj.

3. An relacija pala o kotor 23/2 o ažutipen e čhavrenge save si invalidura delpe kana šaj bi lovengo, (kate specialno lelpe sama pala e čhavrengo dad,dej vol familija sode love si len). O ažutipen si kade kerdino te e čhavre si efektivno edukacija, sastipaski protekcija thaj rehabilitacija, preparacija pala o butjako than, šaipen pe rekreacija an relacija te kerelpe so majbari čhavreski integracija te hatjarelpe sar aver manuša te bararel piro kulturako identiteto thaj piro gindipe.

4. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka pharuven e informacije save si an relacija pala o sastipen, medicina, psihologija so šaj te ažutil e čhavrese savo si invalido, e thema ka pharuven vi e informacije save vakaren vi pala e rehabilitacije thaj e metode sar godo kerelpe te savoren vazden opre/bararen o šaipen te žutin e čhavrenge. An relacija pala kava specialno ka lelpe sama pala e thema save naj barvale thaj save si an proceso te vazdenpe opre.

Kotor 24.

1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka respektuin čhavorengo čačipen pe sastipaski thaj medicinaki protekcija thaj čačipen pe rehabilitacija. E thema save skrinisarde/ ramosarde telal kadi konvencija phande vorba/lafi kaj sa e čhavren save si invalidura ka avel šaipen pe čačipaski protekcija.

2. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka den sa pestar te:

a) ciknjaren procento e čhavrengo meripasko.
b) den sastipasko thaj medicinsko ažutipen sa e čhavrenge, specialno trubul te žutilpe pala e primarno sastipaski protekcija.
c) kerelpe protekcija vaš e čhavrenge katar o nasvalipe, an relacija pala e primarno sastipaski protekcija ka butjarelepe tehnologijasa savi si lokhi, te arakhelpe o habe, užo pani savo šaj pijelpe.
d) kerelpe e protekcija pala e dej majanglal kana bijanel thaj pala o bijanipe.
e) delpe savorenge šaipen (specialno dadenge, dajange thaj lenge čhavrenge) te si len informacije thaj ažutipen te džanen so si godo sastipen, sar prajerenpe e čhavre, sostar si importantno te e dej del čuči pire čhavrese, sostar si impotantno e higijena, sostar si importantno sarsave kondicije si po than kaj trailpe.
f) barjaripe pala e preventivno sastipaski protekcija, sikavipe vaš e dadenge thaj e dajange, edukacija thaj ažutipen e manušenge save planirin familija.

3. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka mudaren svako tradicionalno drabarni praksa savi anel bilačhipe e čhavrenge.

4. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija lije pe peste obligacija te vazden opre maškarthemutni ko-operacija an relacija te realizuinpe e čačipena andar kava kotor. Specialno ka lelpe sama pe thema save si an proceso te vazdenpe opre.

Kotor 25.

E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka respektuin e čhavrengo čačipen, saven e themeske institucije oficijelno dije te vareko aver lel sama pe lende (na o dad thaj e dej), te lel sama pe lengo fizicko vol mentalno sastipen, te avel len katar e vrama pe vrama testo sar dzal lengo sastaripe, thaj te keren rodipe pala sa e elementura save si an relacija pala lengo sastaripe.

Kotor 26.

1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka respektuin e čhavrengo čačipen pe socijalno protekcija, socijalno ažutipen, thaj ka den sa pestar te realizuin kadala čačipena an relacija pala e nacionalne čačipena.

2. Kadala čačipena trubun te realizuinpe te e čhavre thaj varekas kon lel sama pe lende naj aver finansije thaj šaipena.

Kotor 27.

1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka respektuin e čhavrengo čačipen po trajosko standardo savo si an relacija pala lesko mentalno, moralno, fizičko thaj socialno statuso.

2. E dade, deja vol varekas avere ko lel sama pe čhavre si majanglune šaipen te arakhen drom sar te vazden pire čhavren an relacija pala lengo finansijsko statuso thaj pala lenge šaipena.

3. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija an relacija pala pire šaipena ka ažutinen e čhavreske familijake vol vrekaske savo lel sama/bararel e čhavre, te godo trubul o them ka del vi finansijsko ažutipen thaj specialno ka dikhelpe sama pala e čhavresko habe, leske gada thaj than kaj trail.

4. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka den sa pestar te o manuš saves si responsabiliteto pala o čhavro (dad, dej, familija vol vareko aver) den e čhavre finansijsko ažutipen. Te o manuš saves si responsabiliteto pala o čhavro či trail an them kaj trail vi o čhavro e thema ka keren maškarthemutne kontraktura te realizuin e čhavreske čačipena.

Kotor 28.

1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija phande e vorba/lafi kaj sa e čhavren si čačipen pe edukacija thaj savoren si jekh egaliteto te sitjuven.

a) Elementarno edukacija si obligacija sa e čhavrenge thaj kava či pokinelpe.
b) E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka traden opre te šukarelpe e maškarni edukacija.
c) Savorenge ka delpe šaipen te avel len bari edukacija.
d) Sa e čhavrenge ka delpe šaipen te len e informacije save si an relacija pala e edukacija vol savi si e čhavresi profesionalno orijentacija.
e) E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka keren presija/ traden sa e čhavre te sajekh/permanentno dzan ande škola.

2. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija phande e vorba/lafi kaj e manuša save keren e edukacija čhavrenge trubun te roden e disciplina e čhavrendar numaj te respektuilpe e čhavrengo digniteto.

3. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka bararen thaj vazden opre e maškarthemutni ko-operacija pala e pučipa save si importantne vaš e edukacijake majbut godolese/vašodi kaj kamen te ciknjaren o numbri pala e manuša saven naj edukacija, palagodo te den len tehnikako dzanglipe, thaj te majlačhe hatjaren e adivesutne metode pala e edukacija.

Kotor 29.

1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija phande e vorba/lafi kaj e čhavrengi edukacija trubul te avel an direkcija:

a) te bararel lesko personaliteto, te bararel leske talentura thaj te bararel leske mentalne thaj fizičke šaipena so maj but.
b) te respektuinpe e manušenge čačipena thaj bazične slobode, thaj vi e principura save si ramosarde an Jekhethaneske nacijengi konvencija.
c) te majbut respektuinpe e čhavrenge dada thaj e deja, te respektuilpe e čhavrengo kulturako identiteto, dajaki čhib, nacionalne barvalipena thaj baripena e themeske kaj o čhavro trail thaj katar o čhavro avel, thaj te respektuinpe e civilizacije save naj sar leske.
d) te e čhavre sikavenpe pala jekh responsabilno trajo an normalno amalipen, te hatjaren jekh avere, te na keren maripa, te sikaven kaj si egalne e murša thaj e džuvlja, te hatjaren so si kamipe maškar e manuša an sasti luma.
e) te džanen te respektuin e natura.

2. Ni jekh paragrafo an kava kotor thaj vi an kotor 28. či trubul te hatjarelpe sar kana kerelpe prohibicija pala varesavi manušeski sloboda te kerel vol te kordiniril an varesavi edukacijaki institucija. Pe aver rig trubul te respektuilpe godo so si ramosardino an kotor 1. an kadi konvencija te e edukacija ande kadale institucije si an relacija pala o standardo ande godo them.

Kotor 30.

An thema kaj si etnikane, religijake vol čhibake minoritetura vol e manuša save majanglune avile an varesavo them (indigenous) kadale čhavrenge khonik či tromal te lel lenge čačipena, thaj pe aver rig kadale čhavren si čačipen pe piri religija, pe piri kultura thaj pe piri čhib.

Kotor 31.

1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija respektuin čhavorengo čačipen pe slobodne djesa thaj slobodno vrama, po khelipe, pe rekreacija thaj po šaipen te len slobodno than an varesave kulturake aktivitetura thaj ando artistipen.

2. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka respektuin thaj ka bararen čhavorengo čačipen te len than an kulturake thaj artistikane aktivitetura thaj ka den e čhavorenge egalno (jekh sar vi avere) šaipen pala kulturake, artistikane, rekreativne thaj slobodne aktivitetura.

Kotor 32.

1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija respektuin e čhavrengo čačipen pe protekcija te na kerel vareko lengi ekonomsko eksploatacija, te na keren e butji savi naj vaš lenge vol savi šaj kerel lenge problemura te na džan ande škola, savi šaj kerel problemura pala lengo sastipen thaj savi naj lačhi pala lengo mentalno, moralno thaj socialno bararipe.

2. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka keren čačipaske, administrativne, socialne thaj edukativne aktivitetura te realizuin kava kotor. An relacija pala kava thaj pala aver maškarthemutne instrumentura e thema save dije piri signatura telal kadi konvencija specialno:

a) ka phenen sode minimum/majcerra berša trubul te avel varesave manuše te butjarel.
b) ka kerel regulacija pala butjaki vrama thaj pala e butjake kondicije.
c) ka del sankcije vol došalipa varekase ko či respektuil paragrafura an kava kotor.

Kotor 33.

E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka keren čačipaske, administrativne, socialne thaj edukativne aktivitetura te protektuin/ arakhen e čhavren katar e droga, sar si vi ramosardino/ skrinisardo an maškarthemutne kontraktura thaj ka keren protekcija pala e čhavre te vareko či tradel len te keren, kinen thaj bikinen e droga.

Kotor 34.

E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija lije pe peste obligacija kaj ka protektuin e čhavren katar e seksualno eksploatacija. An relacija pala kava e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka realizuin sa e nacionalne, bilateralne thaj multilateralne aktivitetura te protektuin:

a) tradipe e čhavrengo te len than an kontra-čačipaske seksualne aktivitetura.
b) te khonik na kerel čhavrengi eksploatacija vaš e prostitucija vol aver kontra-čačipaske aktivitetura.
c) te khonik na kerel čhavrengi eksploatacija vaš e pornografikane performansura vol lila.

Kotor 35.

E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka keren sa nacionalne, bilateralne thaj multilateralne aktivitetura te kerelpe protekcija pala e čhavrengo kinipe thaj bikinipe.

Kotor 36.

E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka protektuin e čhavren katar svako eksploatacija thaj katar sa so šaj kerel bilačhipe e čhavrenge pala lengo šukar/lačho trajo.

Kotor 37.

E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka keren protekcija:

a) te ni jekh čhavro na avel dukhado vol te kerelpe kontra leste varesavi tortura. E manušen saven naj deš-ohto berš khonik našti krisarel po meripe vol pe sa-trajosko phanglipe.
b) ni jekh čhavro našti avel tradino an phanglipe kontra o čačipen vol varekaske korkore-vojako.
c) e čhavrenca save si an phanglipe trubul te vobilpe/vakarelpe kade te respektuilpe lengo digniteto, thaj vi te respektuinpe lenge trubulipa. Svako čhavro savo si an phanglipe trubul te ulavelpe katar e manuša saven si majpurane deš-ohto beršendar kava ulavipe či kerelpe numaj te si godo an čhavresko intereso. E čhavres savo si an phanglipe si čačipen te kontaktiril pire familijasa vol lilenca vol te e familija avel leste. Kava čačipen našti kerelpe numaj an varesave specijalne situacije.
d) svakone čhavres savo naj slobodno(savo si tradino an phanglipe) si čačipen po jurisdikano vol aver ažutipen savo vov trubul, si les čačipen te anglal o krisi vol varesavi aver themeski institucija pučel sostar si phanglino (sostar naj slobodo) thaj si les čačipen te rodel katar o krisi so maj sigo decizji pala leste.

Kotor 38.

1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija lije pe peste obligacija te respektuin maškarthemutno humanitarno čačipen kana si varesavo maripen thaj kana si godola humanitarna- čačipena an relacija pala e čhavre.

2. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka keren sa aktivitetura te e manuša saven naj dešupandž berš na džan/len than an maripen.

3. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija či ka akharen an armija e manušen saven naj dešupandž berš.

4. Sar e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija phende kaj ka respektuin o maškarthemutno humanitarno čačipen te protektuin e manušen save si civilura kana si varesavo maripen, ka kerenpe sa e aktivitetura te an kadale situacije protektuinpe e čhavre.

Kotor 39.

E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka keren e aktivitetura vaš e čhavrengo fizičko thaj psihologikano sastaripe thaj socialno reintegracia čhavrenge pe save si kerdini varesavi tortura, dukhavipe vol varesavo aver bilačipe. E čhavrengo sastaripe thaj reintegracija ka kerelpe pe thana save si lačhe vaš e čhavrenge.

Kotor 40.

1. Te oficijelno gindilpe kaj si bango vol te trubul te kerelpe kontra leste krisipe, e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka respektuin svakone čhavrese čačipen te e manuša save keren butji an oficijelne institucije (policia, krisi) respektuin les sar manuše so an čhavro zurarel patjavipe an manušeske čačipena, an bazične slobode.

2. Ande relacija pala kava so si phendino an kotor 40/ 1 vi an relacija pala e maškarthemutne instrumentura e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka protektuin:

a) te ni jekh čhavro či avel tradino po krisi te či arakhlape lesko bangipe, te na avel tradino an phanglipe te či kerda oficijelno bangipe vol te godo so kerdas naj sas ramosardino an themeske vol maškar-themutne čačipena.
b) te svakone čhavrese savo si tradino po krisi denpe e garancije: i) kaj či phenelpe kaj si bango džikaj či arakhelpe lesko bangipe
ii) te avel lese (e čhavrese), leske familijake, vol varekaske ko lel sama po čhavro, phendino (so maj sigo) so si lesko bangipe thaj te e čhavre savo si tradino po krisi si advokato/fiškari.
iii) te o krisipe avel pe vrama, te o krisipe kerelpe sar phenel o čačipen, te e čhavre si čačipasko ažutipen te si godo an čhavresko intereso specialno pala godo sode beršengo si, sarsavo statuso si leske dade, deja thaj familija.
iv) te o čhavro na avel tradino te phenel kaj si bango vol kaj si došalo, te pučenpe anglal o krisi e manuša save dikhle o bangipe vi katar e čhavreski rig.
v) ote šaj o decizji kaj si o čhavro bango thaj svako aktiviteto an relacija vaš e čhavresko, savo andas o krisi inke jekhvar/vadži jekhdrom vazdelpe opre thaj delpe po majbaro krisi an relacija pala o čačipen.
vi) te e čhavrese arakhelpe bilovengo ažutipen pala e translacija te či hatjarel e čhib.
vii) te respektuilpe lesko privatno trajo kana kerelpe krisipe kontra leste.3. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka vazden opre/ispiden šaipen pala e čačipena, aktivitetura thaj šaipen te kerenpe institucije pala e čhavre save kerde varesavo bangipe thaj specialno:a) te šuvelpe an zakono sode/gatji berša minimum šaj avel e čhavre savo tradelpe po krisi.
b) kana si pala godo šaipen thaj kana trubul e došale čhavrenca/save kerde o bangipe či trubul te kerelpe krisipe, numaj te e manušikane čačipena thaj e zakonsko protekcija aven respektuime.4. Sa e institucionalne šaipena sar konsultacije, jurisdikani protekcija, edukacija ka kerenpe vašodi te kerelpe lačho kontakto e čhavrenca an relacija pala lenge berša thaj an relacija pala godo so o čhavro kerda, sarsavo bangipe.Kotor 41.

Ni jekh kotor andar kadi konvencija či ka dukhavel aver kotora save majbut den šaipena te realizuinpe čhavrenge čačipena thaj save si:

a) an themenge čačipena save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija.
b) an maškar-themutne čačipena save godo them realizuil.Dujto šerutno kotorKotor 42.E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija lije pe peste obligacija/sama kaj ka pindžaren sa e manušen e čačipenca save si ramosarde an kadi konvencija.Kotor 43.

1. Te majlačhe dikhelpe sode e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija vazde opre e čhavrenge čačipena ka kerelpe jekh komiteto saveske funkcije ka aven:

2. E membrura an komiteto ka aven deš-ohto ekspertura saven si moralne kvalitetura thaj saven si baro dzanglipe andar godo so si skrinisardo an kadi konvencija. E komitetoske membrura ka alosaren e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija pire manušendar (andar pire thema) thaj e membrura ka keren butji an piro anav. Ka lelpe sama te e membrura aven andar sa e themeske regionura thaj ka dikhelpe sama pala e šerutne čačipaske sistemura.3. E membrura alosarenpe po garudino alosaripe katar o lil savo den e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija. Svako them šaj del jekh membro an komiteto.4. Majanglune alosaripa vaš e komitetoske ka kerenpe šov čhon pala kadi konvencija (kana e konvencija majanglune oficijelno delpe avri) thaj pala godo e alosaripa ka kerenpe svako dujto berš. Minimum duj čhon anglal e alosaripa o generalno sekretari pala e Jekhethaneske nacije bičhalel o lil e themenge save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija thaj kamel lendar te den sugestija pala aver komitetoske membrura andar piro them. Pala godo o generalno sekretari kerel preparacija pala e lista e neve membrurenca thaj phenel vi savo them kas šuvda/thoda pe lista thaj majpalal bičhavel o lil e themenge save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija.5. E alosaripa kerenpe pe kidipa e themenge save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija thaj o akharimasko manuš si o generalno sekretari vaš e jekhethaneske nacije. Pe kadala kidipa pe save trubun te aven minimum jekh trito kotor (sar kvorumo) katar e thema save si membrura an komiteto alosarenpe e manuša saven si majbut glasura thaj specialno maximum glasura katar e thema save lije than pe godo kidipe.6. E komitetoske membrura alosarenpe pe štar-beršengo periodo. Kadale manuša šaj vi avrevar te alosarenpe te lengi nominacija kerel o them savo šuvda len/thoda len an komiteto. O mandato pala pandž membrura save si alosarde po angluno alosaripe agorilpe pala duj berš. Pala anglune alosaripa anava pala e pandž manuša save či aven majbut membrura an komiteto ka alosarel o manuš savo si šerutno po kidipe.7. Te varesavo komitetosko membro merel vol phenel kaj či kamel majbut te kerel butji vol vareso aver o them savo dija piri signatura/somnato telal kadi konvencija thaj savo alavarda les ka alavarel avere eksperto andar piro them džikaj trail o mandato te godo mukel o komiteto.8. O komiteto korkore (pire vojako) kerel procedura pala e butji savi trubul te kerel.9. O komiteto alosarel pire šerutne manušen pe duj-beršengo periodo.10. Kidipa e komitetoske intjarenepe an Jekhethaneske-nacije vol pe aver thana kaj e membrura kamen. O komiteto kerel kidipa jekhvar ando berš. Kozom avelas lungo o kidipe ka vorbin/phenen maškar peste e komitetoske membrura thaj te si varesave pučimate vol nevipena o decizji ka anen e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija.11. O generalno sekretari pala e Jekhethaneske nacije ka arakhel e manušen thaj ka kerel e kondicije te o komiteto efikasno kerel piri butji saveski baza si kadi konvencija.12. O generalno kongreso del šaipen e komitetoske membruren te avel len pokinipe pala lengi butji (e love den e Jekhethaneske nacije) e kondicijenca save phenel o kongreso.

Kotor 44.

1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija lije pe peste obligacija te e komitetoske perdal o sekretari vaš e Jekhethaneske nacije den oficijelno raporto pala e aktivitetura save kerde thaj save bararen e čačipena save si kate ramosarde/skrinisarde thaj vi pala o anglunipe savo si kerdino an relacija te realizuinpe kadala čačipena:

a) an duj-beršengo periodo katar o djes kana si oficielno tradini avri kadi konvencija
b) pala godo pe svako pandžto berš

2. E raportura save si kerdine an relacija pala kava kotor trubun te dikhen te si varesave pharipa, an direkcia te kerenpe/realizuinpe čačipena an kadi konvencija.O raporto trubul te intjarel an peste e informacije savenca o komiteto šaj kerel analiza thaj dikhel sar realizuinpe e kotora andar kadi konvencija an thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija.

3. O them savo dija piri signatura/somnato telal kadi konvencija thaj savo bičhalda sa-kompletno raporto či trubul majbut an aver raportura save bičalenpe an relacija pala o paragrafo 1/b te skrinil/ramol inke jekhvar/vadži jekh drom bazične informacije.

4. O komiteto šaj rodel katar e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija varesave neve informacije save si an relacije te realizuilpe kadi konvencija.

5. O komiteto del perdal o ekonomsko thaj o socialno koncilo vaš e general kongresoske raporto katar pire aktivitetura/butja.

6. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija oficielno traden avri kadale raportura.

Kotor 45.

Te kadi konvencija avel so maj efikasno thaj te zurarelpe e maškarthemutni ko-operacija pala e tema savi si ramosardi/skrinisardi an kadi konvencija:

a) E specialirizime agencije, UNICEF thaj aver organura katar e Jekhethaneske nacije si lengo delegato savo lel than pe kidipa kana vakarelpe pala e implermentacija kadale konvencijake. O komiteto šaj akharel specialirizime agencije, UNICEF thaj aver organura katar e Jekhethaneske nacije te bičhalel lenge raporto pala e implementacija kadale konvencijake pala e teme save si an fremo lenge butjako.
b) Te kade gindil o komiteto vov šaj bičhalel e special- agencijenge, UNICEF-ose, thaj avere organurenge katar e Jekhethaneske nacije raporto e themenge save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija an savo dikhelpe trubulipe pala ažutipen, pala opservacije thaj sugestije.
c) O komiteto šaj del rekomodacijako lil e general kongresoske te kamel katar o general sekretari te an komitetosko anav organizuil edukacija pala e čhavrikane čačipena.
d) O komiteto šaj del sugestija thaj rekomodacijake lila save si bazirime pe informacije an relacija pala o kotor 44. thaj 45. kadale konvencijake. Kadale sugestije thaj rekomodacijake lila bičhalenpe e themenge save dije piri signatura telal kadi konvencija thaj saven si intereso thaj majpalal informišilpe vi o general-kongreso.

Trito šerutno kotor

Kotor 46.

Kadi konvencija si putardi thaj svako them šaj del piri signatura/somnato.

Kotor 47.

Kadi konvencija si putardi pala e ratifikacija. Instrumentura pala e ratifikacija aven deponuime ka generalno sekretari vaš e Jekhthaneske nacije.

Kotor 48.

Kadi konvencija ka avel putardi pala svako them savo majpalal kamel te del piri signatura/somnato thaj te avel membro. E instrumentura pala o avipe aven deponuime ka general-sekretari vaš e Jekhethaneske nacije.

Kotor 49.

1. Kadi konvencija ka avel oficijelno trandato djes katar o djes sar avelas deponuime bišto ratifikaciono instrumento vol instrumentura pala o avipe ka general-sekretari vaš e Jekhethaneske nacije.

2. Pala svako them savo ratifikuil kadi konvencija vol lel than sar membro kana deponuilpe o bišto ratifikaciono instrumento vol instrunmeto pala o avipe e themesko e konvencija avel oficielno trandato djes katar o djes kana deponuisrdape ratifikaciono instrumento vol instrumento pala o avipe e themengo.

Kotor 50.

1. Svako them savo dija piri signatura/somnato telal kadi konvencija šaj del varesavo amandmano thaj godo bičhalelpe e general-sekretareske vaš e Jekhethaneske nacije. O general-sekretari pala godo e neve amandmanura bičhalel e themenge save dije signatura/somnatura telal kadi konvencija (save si membrura) thaj o general-sekretari bičhavel jekh mangipasko lil godole themenge ande savo pučel len dal kamen te keren kidipe an relacija pala e neve amandmanura. Te trin čhon pala o datumo kana si bičhalde e amandmanura jekh-trito kotor themengo save si membrura phenen kaj kamen te keren kidipe atunči o general-sekretari kerel kidipe an Jekhethane-nacijengo anav. Sa e amandmanura save kamen e thema save ses po kidipe avena bičhalde general-kongresoske pe konfirmacija.

2. O amandmano savo si lindo an relacija pala o paragrafo 1. kadale kotoresko tradelpe oficijelno pe konfirmacija savo del o general-kongreso vaš e Jekhethaneske nacije thaj savo si akceptuime/lindo majbut katar duj-trite kotora e themengo.

3. Kana o amandmano avela oficielno dindo avri vov si obligacija pala e thema save dije signatura/somnato pala leste, averen themen si obligacija an relacija pala sa e kotora an kadi konvencija thaj pala e amandmanura save si akceptuime majanglal.

Kotor 51.

1. O general-sekretari vaš e Jekhethaneske nacije akceptuil thaj bičhalel sa e themenge raporto pala e rezerva save varesave thema dije ande vrama kana si dindi e ratifikacija vol avipe varesave themesko.

2. Varesave rezerve save naj an relacija pala kadi konvencija či ka aven akceptuime.

3. E thema šaj cirden e rezerve kana kamen thaj godo cirdipasko ramosaripe trubun te bičhalen e general-sekretareske vaš e Jekhethaneske nacije savo majpalal trubul te informišil sa e themen save dije signatura/somnatura telal kadi konvencija. Kadale reazerve ka aven čačutne po djes kana o general-sekretari akceptuil godova lil.

Kotor 52.

E thema save dije signatura/somnatura telal kadi konvencija šaj vi cirden las. Te kamen godo e general-sekretareske vaš e Jekhethaneske-nacije trubun te bičhalen cirdipasko lil. O cirdipasko lil avelas efektivno majpalal jekh berš katar o djes kana o general-sekretari vaš e Jekhethaneske nacije akceptuil godo lil.

Kotor 53.

E general sekretares vaš e Jekhethaneske nacije si majbari zor thaj sa e thema phenen leske pire kamipa an relacija pala kadi konvencija.

Kotor 54.

Orginalo kadale konvencijako savo si nakhado pe Arabicko, Kineziko, Anglicko, Franciako, Rusicko thaj Španjoliko čhib si egalno autentično thaj sa e verzie si bičhalde po arakhipe e general-sekretareske vaš e Jekhethaneske nacije.

Maškarthemutni konvencia kontra e rasno diskriminacia

(Romani language version of the International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination)

New York, 7-to marto 1966-to berš.

E tema save die piri signatura /somnatura telal kadi konvencia, ersonalno e aktivitetura an ko-operacia Jekhethaneske naciengo, te khetane aresen šerutno gindo e Jekhethaneske naciengo te zuraren thaj te ispiden te respektuilpe e manušengo čačipen thaj e bazično sloboda bi diferenciako pala e rasa, dal si o masnuš murš vol džuvlji, savi čhib o manuš vakarel thaj savi religia kamel,Gindosa kaj e univerazalno deklaracia pala e manušenge čačimata vazdel opre e ideja kaj sa e manuša bianenpe sar slobodne thaj egalne (jekh sar aver) thaj kaj svako šaj lel vol kerel protekcia pala pire čačimata thaj e slobode save si romosardine kate bi diferenciako pe rasa, po kolori vol pe nacia, Gindosa kaj si savore egalne (jekh sar aver) anglal o krisi thaj kaj si savoren čačipen pe egalno protekcia katar svako diskriminacia, kaj e Jekhethaneske nacie či kamen o kolonojalizmo, segregacia thaj diskriminacia pe svako than an sasti luma thaj kaj e deklaracia kontra o kolonializmo (kaj si dindi e sloboda e themenge save ses kolonie) 14. Decembreo 1960. Berš (rezolucia 1514 /XV/general kongresoski) die konfirmacia kaj trubul so maj sigo te phagavelpe kava bilačhipen,

Gindosa kaj e deklaracia Jekhethaneske naciengo pala o maripen kontra e rasno diskriminacia, 20. Novembri 1963. Berš (rezolucia 1904/XVIII/general kongresoski) del konfirmacia kaj trubul so majsigo te phagavelpe svako rasno diskriminacia an sasti luma thaj kaj trubul so majbaro respekto pala o manuš,
bul te avel tradino po krisi thaj kaj si svako diskriminacia bilačhi,

Gindosa (vadži/inke jekh drom) kaj e diskriminacia maškar e manuša an relacia pala e rasa, o kolori nacia si jekh baro bilačhipen po drom te kerelpe šukar amalipen maškar e manuša,

Gindosa kaj e rasne problemura naj an relacia pala e idealura an jekh manuši-kano amalipen,

Grižasa kaj e rasno diskriminacia inke/vadži trail an varesave thema, an varesave themeske governura,
o phagaven rasno diskriminacia thaj kaj ka keren e protekcia te na barol e nacional-doktrina thaj te kade ažutinen hatjaripen maškar e rase thaj te keren maškar-themutno amalipen ande savo či avel rasno segregacia thaj diskriminacia,

Gindosa kaj si kerdini e konvencia kontra e diskriminacia kana o manuš kamel te butjarel so e maškarthemutni organizacia akceptuisarda an 1958. Berš thaj vi e konvencia kontra e diskriminacia ande edukacia so lia e organizacia Jekhethaneske naciengi pala e edukacia, thaj kultura an 1960. berš,

Mangipasa te realizuil e principura save si ramosardine an deklaracia Jekhethaneske naciengi kontra svako diskriminacia thaj te kerenpe so majbare aktivitetura te godo realizuilpe,

JEKTO ŠERUTNO KOTOR

Kotor 1

1. An kadi konvencia kana phenelpe “rasno diskriminacia” godo si an relacia pala svako diferencia savo kerelpe maškar e manuša thaj savo si bazirime pe rasa, kolori/farba, pe nacia thaj sar rezultato si te phagarenpe politikake, ekonomikake,socialne thaj kulturne čačimata so trubul te avel svakone manuše.

2. Kadi konvencia naj ande relacia pala e diferencie thaj limitura save keren e membrura kadale konveciake maškar e manuša saven si godole themesko pasporti thaj e manuša save aven andar aver them.

3. Ni jekh paragrafo an kadi konvencia našti hatjarelpe sar phagaripe pala e themenge zakonura save die piri signatura/somnatura telal e šerutni konvencia vaš e Jekhethaneske nacie an relacia pala e minoritetura, pala e themengo pasporti thaj kadi direkcia trubul te respektuilpe svakone naciasa.

4. Specialne aktivitetura save si kerdine te vazden opre varesave nacie vol etnikane grupura (lengo anglunipen) vol te arakhen/ protektuin varesave manušen an direkcia te realizuin pire čačimata či ka lenpe sar rasno diskriminacia, numaj trubul te lelpe sama te na kerelpe sar rezultato kaj jekh etnikani vol rasno grupa dikhelpe averčhande deso aver. Kadale aktivitetura či trubun te aven pe zor an momento kana e reslipena realizuinpe.

Kotor 2

1. E thema save di piri signatura/somnatura telal kadi konvencia oficielno phende kaj chi kamen e diskriminacia thaj lie pe peste responsabiliteto te keren e aktivitetuura thaj e politika savi džal an direkcia te phagarel svako rasno diskriminacia thaj savi ka ažutil te vazdelpe opre hatjaripen maškar e nacie te kerelpe godo so si kate ramosardino/skrinisardo:

a) E thema save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia lie pe peste obligacia te na keren rasno diskriminacia vol te na keren diskriminacia kontra varesavo manuš, kontra varesavi grupa vol institucia thaj trubul te sa e aktivitetura e šerutne themeske institucie keren godo so lie pe peste sar obligacia;
b) Svakone theme savo dia piri signatura/somnato telal kadi konvencia si obligacia te na vazdel opre vol kerel protekcia pala e rasno diskriminacia savo kerel varesavo manuš vol organizacia;
c) Svako them savo dia piri signatura/somnato telal kadi konvencia trubul te kerel sa e aktivitetura thaj te kerel analiza pala e politika thaj e zakonura save vazden opre e rasno diskriminacia;
d) Svako them savo die piri signatura/somnato telal kadi konvencia trubul te kerel e aktivitetura te kerel prohibicia pala e rasno diskriminacia savo kerel varesavo manuš grupa vol organizcia thaj vi te phagavel godo;
e) Svako them savo die piri signatura/somnato telal kadi konvencia trubul te ažutil e amalipa save marenpe kontra e rasno diskriminacia thaj e thema trubun te marenpe vi kontra sa so kamel te vazdel opre e rasno diskriminacia.

2. Ethema save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia ka keren specialne aktivitetura an sociologia, ekonomika, kultura te bararenpe varesave rasne grupe vol te bararen gindipen e manušengo save si ande kadale grupe an direkcia te avelen garancia thaj egaliteto te keren pire manušikane čačimata. Kadale aktivitetura či trubun te keren sar rezultato te varesave rasne grupe aven an majlačhi vol majbilačhi pozicia averendar kana realizuinpe e reslipena sostar si vi kerdine majanglal kadala aktivitetura?

Kotor 3

E thema save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia krisaren svako segregacia vi aparthejd thaj len pe peste sama te pe piri phuv/teritoria keren prohibicia (najšaipen) pala svako rasno diskriminacia.

Kotor 4E thema save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia zurale krisaren svako propaganda savi si bazirime pe teoria savi phenel kaj si varesavi rasa majbari averatar. E them lie pe peste obligacia te keren e aktivitetura save si an direkcia te phagaven svako diskriminacia thaj sa so e thema keren ka avel an relacia pala e univerzalno deklaracia vaš e manušenge čačimata thaj pala e čačimata save si ramosardine an kotor 5. kadale konvenciako kaj užes phenelpe:a) Te lelpe sar došalipen svako ideja savi si an relacia pala o rasno bihatjaripen, svako tradipe pe rasno bihatjaripen sar vi svako hoji kontra svako rasa vol varesavi grupa saves si aver kolori-farba vol savi si aver nacia. Te lelpe sar došalipen svako ažutipen, vi e lovengo ažutipen, pala e rasne aktivitetura;
b) E thema save di piri signatura/somnatura telal kadi konvencia trubun te den oficielno informacia kaj si kadale informacie kontra o čačipen thaj te keren prohibicia pala o butjaripen e organizaciengo save vazden opre o rasizmo vol save ažutinen o rasizmo thaj pe aver rig e thema oficielno trubun te phenen kaj si aktivitetura kadale organizaciengo kontra o čačipen;
c) E thema save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia či troman te muken e oficielne institucie te vazden opre e rasno diskriminacia vol te ažutinen godo.Kotor 5

An relacia pala o kotor 2. kadale konvenciako e themen save die piri signatura/somnato telal kadi konvencia si obligacia te keren prohibicia vol te mudaren svako rasno diskriminacia thaj te den čačipen svakone manuše te avel egalno, jekh sar aver, anglal o čačipen bi diferenciako pe rasa, kolori/farba vol nacia. Kava specialno trubul te respektuilpe an relacia pala o:

a) čačipen po egalno proceso anglal o krisi vol svako aver krisi;
b) čačipen po slobodno dživdipen e manušesko bi darako, čačipen pe themeski protekcia/arakhipen katar svako violencia thaj dukhavipen vi katar e manuša save keren butji an oficielne institucie vi katar aver manuša, katar e grupa vol varesavi institucia;
c) politikake čačimata specialno e čačimata pe politikake alosaripa, čačipen pe politikako glaso pe politikaki kandidatura, čačipen svakones manušes te lel than ando themesko governo, te lel than pe svako oficielno funkcia;
d) aver civilne čačimata specialno: i) čačipen svakone manuše te slobodno phirel thaj te alosarel o them kaj ka trail;
ii) čačipen svakone manuše te džal andar varesavo them vi te džal andar piro them thaj vi te irilpe/avel palpale;
iii) te phenel ko si-savi nacia;
iv) čačipen svakone manuše te prandilpe kasa kamel;
v) svakone si čačipen pe phuv, kher vol aver barvalipen;
adesko barvalipen;
vi) svakones si čačipen pe pala-dadesko barvalipen;
vii) svakones si čačipen po slobodno gindipen thaj religia;
viii) svakones si čačipen po slobodno gindipen thaj te phenel slobodno godo so gindil;
ix) svakones si čačipen te kerel varesavo kidipe (savo si lačho, bi-maripasko) thaj svakones si čačipe te khetanilpe averenca;
e) svakones si čačipen pe ekonomikake, socialne thaj kulturake čačimata specialno: i) čačipen po butjaripe, po slobodno alosaripe pala godo sarsavi butji o manuš kamel te kerel, pe egalutne butjake kondicie, pe manušeski protekcia kana naj les butjako than, pala egalno pokinipe sar vi avere manuše kana liduj keren egalno butji;
ii) svakones si čačipen te kerel sindikato thaj te lel than gothe;
iii) svakones si čačipen po kher;
iv) svakones si čačipen po sastipen, pe medicinako ažutipen, pe socialno protekcia thaj socialno ažutipen;
v) svakones si čačipen pe normalno vi specialno edukacia;
vi) svakones si čačipen te egalno lel than an varesave kulturake aktivitetura;
f) svanones si čačipen te džal pe varesave oficielne thana sar: hotelura, restorantura, festivalura, parkura.Kotor 6E thema save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia ka den svakone manuše (save si telal lengi jurisdikcia) protekcia thaj čačipen te keren rovipasko lil savo šaj te bičhalen po nacionalno krisi vol pe varesavi aver themeski institucia kontra svako rasno diskriminacia savi šaj dukhavel leske personalne čačimata thaj leski sloboda. E dukhade manuše si vi čačipen te rodel katar o krisi love te vareko kerel diskriminacia kontra leste.Kotor 7

E thema save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia lie pe peste obligacia te keren aktivitetura specialno pala e edukacia, kultura, pala e informacie an direkcia te so majbut phagaven e rasno diskriminacia thaj pe aver rig te vazden opre hatjaripen maškar e manuša , tolerancia, amalipen maškar e thema, maškar e rasne thaj etnikane grupe thaj majpalal te vazden opre e Deklaracia pala e Jekhethaneske nacie kontra e rasno diskriminacia vi te vazden opre kadi konvencia.

DUJTO ŠERUTNO KOTOR

Kotor 8

1. Kerdino si o komiteto savo kamel te phagavel e rasno diskriminacia (Majdur an akava teksto komiteto) an savo lie than dešohto manuša save si but-džangle sar manuša saven si bare moralne kvalitetura. E komitetoske mebruren maškar peste alosaren e thema save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia. E komitetoske membrura keren kidipa ande piro anav. Važno/importanto si te phenelpe kaj kana alosarenpe e manuša ande kava komiteto dikhelpe vi katar aven thaj vi lelpe sama pala e šerutne jurisdikane sistemura.

2. E komitetoske membrura alosarenpe po garudino alosaripe an relacia pala e kandidatura save e thema kamen te šuven/thon an komiteto. Svako them savo die piri signatura telal kadi konvencia šaj ispidel pire kandidato saves majanglal alosarda maškar pire manuša.

3. Majangluno alosaripe ka kerelpe šov čhon katar o djes kana oficielno avel tradini kade konvencia avri. Trin čhon majanglal o alosaripen o general membrura pala kadi organizacia thaj akharel len te den sugestia pala e kandidatura save kamen te šuven/thon an komiteto thaj pala kava si len duj-čhonengo periodo. O general sekretari kerel jekh lil an savo skrinil/lekharel e kandidatorenge anava thaj telal skrinil/ramol andar savo them aven thaj ko die sugestia pala lende.

4. Alosaripen pala e komitetoske membrura kerelpe po kidipe savo kerel o general sekretari pala e Jelhethaneske nacie po than kaj kadi organizacia bešel. Pe kava kidipe trubul te avel minimum duj-trito kotor katar e thema save si membrura pala e Jekhethaneske nacie (kvorum). An komiteto den e kandidatura saven si majbut glasura thaj saven si apsolutno butipen katar e themenge delegatura save lie than po kidipe thaj save den piro glaso.

5.
a) E komitetoske membrura alosarenpe pe štar beršengo periodo. O mandato pala inja membrura save si alosardine po majangluno alosaripen agorilpe pala duj berš. Majpalal o angluno alosaripen o komitetosko perzidento alosarel kadalen inja membruren.
b) O them savo die piri signatura/somnato telal kadi konvencia alosarel (del avere kandidato) neve manuše savo del an komiteto te o komiteto del oficielno šaipen.

6. E thema save die piri signatura /somnatura telal kadi konvencia den love pala e membrura save butjaren ando komiteto.

Kotor 9

1. E thema save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia ka den e general-sekretareske vaš e Jekhethaneske nacie reportura pala e aktivitetura (ando krisi, ande administracia) save si an relacia pala kadi konvencia:

a) maximum an jekh-beršesko periodo katar o djes kana si kadi konvencia oficielno tradini avri;
b) pala godo e reportura ka denpe svako dujto berš thaj kana o komiteto godo rodel. Thaj majpalal o komiteto šaj rodel katar e thema vi special informacie save naj ramome/skrinisarde ande raportura.

2. O komiteto del svako berš e general kongresoske Jekhethaneske naciengo, perdal o general sekretari, raporto pala piro butjaripen thaj vov šaj del vi varesave sugestie an relacia pala e reportura sae bičhalde leske e thema save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia. O komiteto phenel pire sugestie e general-kongresoske vol phenel e sugestie saven si e themen save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia.

Kotor 10

1. O komiteto korkore kerel pire čačimata

2. O komiteto alosarel pire sekretariato an dujbešengo periodo

3. O general sekretari Jekhethaneske naciengo si vi e komitetosko sekretari

4. O komiteto kerel sajekh pire kidipa po than kaj bešen e Jekhethaneske nacie.

Kotor 11

1. Te jekh them savo si membro e Jekhethaneske naciengo gindil kaj varesavo aver them či respektuil e paragrafura save si ramome/skrinisarde ande kadi konvencia godo šaj vi te phenelpe e komitetoske. Pala godo o komiteto del piro raporto. An trin-čhonengo periodo o them saves si intereso del e komitetoske lil an savo si dindi e explanacia thaj phenel save aktivitetura trubun te kerenpe an relacia te phagavelpe o problemo.

2. Te an šov-čhonengo periodo katar o djes kana si bičhaldo o lil o komiteto či phagavel o problemo kade sar e duj thema kamle e themen si čačipen te palem/inke jekhvar bičhalen e komitetoske lil.

3. O komiteto šaj te avel responsabilno te phagavel o problemo an relacia pala o paragrafo 2. kadale kotoresko feri an situacia kana dikhel kaj si sa kerdino te o problemo phagavelpe an relacia pala o maškarthemutno čačipen.

4. Pala svako pučipen o komiteto šaj rodel vadži/inke varesave informacie katar e thema save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia.

5. Kana o komiteto kerel analiza pala varesavo pučipen an relacia pala kava kotor e thema save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia thaj saven si intereso, si čačipen te bičhalen pire reprezentanto/delegato savo ka lel than an komiteto kana kerelpe diskusia pala kadi tema.

Kotor 12

1.
a) Kana o komiteto akceptuil thaj kerel analiza pala e informacie save gindil kaj trubul te džanel, o prezidento kerel jekh ad hoc komisia savi trubul te kerel palem/inke jekhvar phralipen maškar e them saven sas problemo. An godi komisia si pandž manuša saven kamen vi jekh vi aver rig (vi jekh vi aver them);
b) Te an trin-čhonengo periodo e thema saven si problemo jekh averesa čhin keren o komiteto e komisiake membrura, saven, e thema save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia či alosarde ka alosarenpe po garudino alosaripen maškar e komitetoske membrura. Te o alosaripen kerelpe pe kado alosaripen trubul te den piro glaso duj-trito kotor katar e komtetoske mambrura.

2. E komitetoske membrura keren kidipe an piro anav. Von šaj vi te na aven andar e thema save krisinpe thaj šaj vi te aven andar e thema save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia.

3. E komisia alosarel pire delegato thaj kerel pire čačimata save respektuinpe maškar e komisia.

4. E komisia kerel pire kidipa an Jekhethaneske naciengo bešipasko than vol pe varesavo aver than kaj godo e komisia kamel.

5. O sekretariato an relacia pala o kotor 3. thaj 10. Kadale konvenciako ažutinel e komisiake kana e duj themen save si membrura an Jekhethaneske nacie krisinpe maškar peste. Von specialno ažutin kana trubun te alosarenpe e komisiake membrura.

6. E love pala e komisiake membrura den e thema save krisinpe pal e sugestia del o general sekretari pala e Jekhethaneske nacie.

7. Te godo trubul o general sekretari pokinel e komisiake thaj majpalal e thema save krisinpe irin e general skretareske e love.

8. E informacijue save akceptuil o komiteto denpe e komisiake pal e komisia šaj rodel e informacie vi katar e thema save krisinpe.

Kotor 13

1. Kana e komisia kerel analiza pala o problemo voj del e komitetoske prezidentose o raporto ande savo si ramome sa e faktura an relacia pala o problemo maškar e duj thema thaj del vi sugestie sar o problemo šaj te phagarelpe.

2. E komitetosko prezidento del e komisiako raporto e themenge save krisinpe. Kadala thema den informacia e komitetoske prezidento an trin-čhonengo periodo kamen vol kamen vol na te len e sugestie save si ramome an komisiako raporto.brura kadale konvenciako.

Kotor 14

1. Svako them savo die piri signatura/somnato telal kadi konvencia šaj phenel kana godo kamel kaj e komiteto si zor te lel thaj te kerel analiza pe lila save bičhalda o manuš vol varesavi grupa thaj save phenen kaj si o dukhavipe kontra lende kerdino an them savo si membro kadake konvenciako. O komiteto či akceptuil ni jekh generalno raporto savo interesuil e theme te ni die gasavi informacia.

2. Svako them savo die piri signatura/somnato telal kadi konvencia thaj savo oficielno phenel godo so si an relacia pala o paragrafo 1. šaj kerel jekh komiteto an relacia pala pire jurisdikane čačimata savo šaj lel thaj kerel e analiza pala e rovipaske lila save kamen te krisinpe godolese kaj vareko kerda tortura/violencia pe lende.

3. O them savo die piri signatura/somnato telal kadi konvencia te si les intereso del jekh oficielno informacia an relacia pala o paragrafo 1. Thaj del vi o anav e komitetosko savo vov kerda an relacia pala o kotor 2. E general sekretareske pala e Jekhthaneske nacie. O general sekretari jekh kopia pala kava lil bičhalel avere themenge save si membrura an Jekhethaneske nacie. E oficielno informacia šaj vi cirdelpe perdal jekh oficielno phenipen savo bičhalelpe general sekretareske Jekhethaneske naciengo. Kadala cirdipa našti aven an relacia pala e pučipa save si an Jekhethaneske nacienge komitetoski procedura.

4. O komiteto savo kerda o them pe piri teritoria an relacia pala o kotor 2. trubul te kerel evidencia pala e sa mangipaske lila thaj e kopie bičalenpe e general sekretareske Jekhethaneske naciengo. Godo so si ramosardino an kadala rovipaske lila našti khonik oficielno tradel avri.

5. Te o manuš savo bičhalda o rovipasko lil e komitetoske savo si an lesko them (katar si vi vov), an relacia pala o paragrafo 2. kadale kotoresko, či akceptuil varesavo oficielno lil katar kava komiteto an šov-čhonengo periodo atunči o manuš šaj piro rovipasko lil te bičhalel e Jekhethaneske naciengo komitetoske.

6.
a) Jekhethaneske naciengo komiteto majanglal informišil e theme katar avilo o rovipasko lil sar si (te si godo čačipen) dukhadino varesavo kotor kadale konvenciako. E manušesko identiteto (savo bičhalda o rovipasko lil) o komiteto či tromal te phenel te o manuš savo ramosarda o rovipasko lil godo či kamel. O komiteto či akceptuil anonimne lila/bi signaturako.
b) Pala trin-čhonengo periodo o them, katar si bičhaldo e manušesko rovipasko lil, bičhalel o lil an savo del e explanacia an relacia pala o problemo thaj e šaipena sar te phagarelpe o problemo.

7.
a) O komiteto kerel analiza pala e oficielne raportura vi an relacia pala e informacie save bičhalde lese e thema saven si intereso vi o manuš savo bičhalda o rovipasko lil. O komiteto či kerel analiza pala o rovipasko lil savo bičhalda o dukhado manuš džikaj či dikhel dal vov bičhalda o rovipasko lil majanglal an themeske institucie kaj si kerdino o dukhavipen.
b) O komiteto bičhavel pire sugestie thaj gindipa e themese saves si intereso thaj e manušese savo bičhalda o rovipasko lil.

8. O komiteto an piro jekhe beršesko raporto kerel cikni explanacia pala e sugestie thaj e gindipa save si an relacia pala o kotor 7. b)

9. E komiteto si oficielno šaipen te kerel e funkcie save si ramosardine an kava kotor numaj te minimum deš thema save si membrura pala kadi konvencia die oficielno raporto save si an relacia pala o paragrafo 1. kadale konvenciako.

Kotor 15

1. Ažukaripasa/aštjarimasa te realizuinpe e planura andar e Deklaracia save phenel kaj trubul te delpe biphanglipe (independant) e themenge save se kolonie, so si vi ramosardino an Rezolucia 1514 (XV) thaj so sas phanglino po general-kongreso Jekhethaneske uniake an 14. Decembro 1960. Berš, e kotora an kadi konvencia či keren limito po čačipen te kadala thema keren rovipaske lila. Kava čačipen e themenge save si kolonie den aver maškathemutne instrumentura thaj vi Jekhethaneske nacie vol lenge departmanura.

2.
a) O komiteto savo si kerdino ande relacia pala o pragrafo 1. Kotor 8. Kadale konveciako, akceptuil e kopia katar e rovipaske lila save aven katar e teritorie vol thema saven naj autonomia vol katar e teritoria pe savi kerelpe rezolucia 1514.(XV) katar o generalno kongreso an relacia pala e pučipa andar kadi konvencia thaj save si bičhalde e Jekhethaneske nacienge;
b) komiteto akceptuil katar e departmanura Jekhthaneske nacienge e kopia pala o raporto katar e zakonengeri, administrativno, krisipaske vol aver aktivitetura save si an relacia pala e principura kadale konvenciaki thaj save si administrativno kerdine pe varesave teritorie an relacia pala o paragrafo 15/2/a thaj save den gindipa thaj rekomodacie kadale departmanurenge.

3. O komiteto an pire raportura Jekhethaneske nacienge thol/šuvel jekh cikni explanacia katar e rovipaske lila thaj e reportura save akceptuisarda katar e departmanura Jekhethaneske naciengo sar vi pire gindipa thaj rekomodacie an relacia pala kadale rovipaske lila thaj raportura.

4. O komiteto bičhavel jekh mangipasko lil general sekretareske Jekhethaneske nacienge te del lese sa e informacie save si an relacia pala e reslipa kadale konvenciake thaj save si an relacia pala e teritorialne problemura save si ramosarde an paragrafo 2/a kadale kotoresko an kadi konvencia.

Kotor 16

E paragrafura kadale konvenciako, an relacia pala e problemura sar te phagarelpe varesavo rovipasko lil, realizuinpe bi bilačhipasa pe aver krisipaske procesura thaj pala lengo phagaripen an relacia pala e diskriminacia thaj vi an relacia pala varesave bazične instrumentura Jekhethaneske nacienge.

TRITO ŠERUTNO KOTOR

Kotor 17

1. Kadi konvencia putardi si svakone themese te šuvel piri signatura savo si membro Jekhthaneske naciengo vol svakonese kon si membro an varesavo specialno departmano Jekhethaneske naciengo. E konvencia si putardi pe signatura svakone themese savo si membro pala o maškathemutno čačipasko krisi thaj vi svakone themese kas o generalno kongresi jekhethaneske naciengo alosarel te avel an avutno vakti/vrama lesko membro.

2. Kadi konvencia del sugestia te kerelpe e ratifikacia pala e instrumentura thaj e ratifikacia deponuilpe ka general-sekretari Jekhethaneske naciengo.

Kotor 18

1. Membro kadale konvenciako šaj avel svako them savo si thodino an paragrafo 1. kotor 17. kadale konvenciako.

2. Te varesavo them kamel te avel mebro kadale konvenciako deponuinpe e instrumentura (te lelpe o than) ka general-sekretari Jekhethaneske naciengo.

Kotor 19

1. Kadi konvencia oficielno ka avel tradini avri tranda djes katar o djes kana si deponuisardi ka general seretari Jekhethaneske naciengo biš thaj eftato ratifikaciono instrumento vol o instrumento kaj varesavo them lel than an kadi konvencia.

2. Svakone themese savo ratifikuil kadi konvencia vol lel than pala o biš thaj eftato ratifikaciono kontrakto, kadale konvencia ka avel oficielno zor trandato djes katar o djes kana si deponuime katar o them savo del ratifikaciono instrumento vol instrumento kaj ka lel than.

Kotor 20

1. O general sekretari Jekhethaneske naciengo ka akceptuil o teksto e razervenca save ka kerenpe an momento kana kerelpe ratifikacia thaj oficielno godo ka phenelpe sa e themenge save si membrura kadale konvenciako vol godo ka aven. Svakones themes saves si sugestia pe rezerva ka phenel godo e general skretarese an biš-djesengo periodo kastar o djes kana si kerdino kava raporto, kaj či akceptuil e rezerva.

2. Či jekh rezerva savi naj an relacia e objektosa thaj e reslipasa kadale konvenciake našti mukelpe ande konvencia sar vi e rezerva savi avelas sar rezultato kaj del sugestia te varesavo depratmano bujarel.Gindilpe kaj e rezerva si an fremo e kategoriengo kaj si opre ramosardine te minimum duj-trito kotor themengo save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia den pire sugestie.

3. E rezerve šaj te cirdenpe an svako momento jekhe oficielno lilesa savo trubul te bičhalelpe general sekretareske. E liles avelas čači zor an momento kana akceptuil les o general sekretari.Kotor 21Svako them savo si membro šaj cirdelpe andar kadi konvencia jekhe oficielno lilesa saves trubul te bičhavel general sekretareske Jekhethaneske naciengo. O cirdipen ka avel oficielno kana nakhel jekhe-beršengo periodo katar o djes kana o general sekretari akceptuisarda kava lil.Kotor 22

Svako problemo maškar duj vol majbut thema savo si an relacia sar te hatjarelpe kadi konvencia thaj te realizuinpe e kotora andar late, savo či phagavelpe vakarimasa vol an relacia pala o čačipen andar kadi konvencia, bičhavelpe majdur po maškar-themutno čačipasko krisi te vov phagavel o problemo vol si vi trito šaipen te e thema maškar peste phagaven o problemo.

Kotor 23

1. Svako them savo si membro e Jekhethaneske naciengoro šaj bičhavel ande piro mangipasko lil ande savo ka rodel te kerelpe revizia kadale konvenciako.Kava mangipen trubul te kerel perdal jekh oficielno ramosaripen savo trubul te bičhavel e sekretareske Jekhethaneske naciengo.

2. O general sekretari Jekhethaneske naciengo dikhel save aktivitetura trubul te kerel te phagavel kava problemo.Kotor 24O general-sekretari Jekhethaneske naciengo del informacie sa e themenge save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia save si an relacijua pala o kotor 17. Kadale konvenciako:a) Pala e signature/somnatura e themengi pe kadi konvencia thaj vi katar e ratifikacione instrumentura thaj pala e instrumentura savo them lel than thaj kana (sar membro) an kadi konvencia an relacia pala o kotor 17. Thaj 18;
b) pala o datumo kana si kadi konvencia oficielno tradini avri an relacia pala o kotor 19;
c) pala e oficielne informacie save si akceptuime an relacia pala e kotora 14, 20 thaj 23;
d) kana varesavo them, kamel te cirdelpe katar kadi konvencia, godo šaj kerel kade sar si phendino ando kotor 21.

Kotor 25

1. Kadi konvencia savi si nakhadi pe anglikani, kinezikani, španjolikani, francikani thaj rusikani čhib si deponuime ande arhiva Jekhethaneske naciengi.

2. O general sekretari jekhethaneske naciengo jekh oficielno kopia bičhavel svakone themese save peren an kategoria an relacia pala o paragrafo 1. Kotor 17 kadalre konvenciako.

Konziloski direktiva 2000/43/EC

(Romani language translation of the European Union “Race Equality Directive”)

Kerdini ando 29. Jun 2000-to berš

Sar te kerel pes egaliteto maškar e manuša bi diferenciako pala lengi rasa vol etnikano identiteto Europake Uniasko Konzilo,

• Ande relacia pala o angluno Europake Unijako dokumento thaj specialno lesko kotor 13,
• Ande relacia pala e sugestia savi dia e Komisia,
• Ande relacia pala o gindipen Europake parlamentosko,
• Ande relacia pala o gindipen katar ekonomikano thaj socialno komiteto,
• Ande relacia pala o gindipen savo dia o regionalo komiteto,

E gindosa kaj:

1. Europake Uniaske kontraktosa startuil jekh nevi faza ando proceso pala o jekhethanipen Europake themesko.
2. Ande relacia pala o kotor 6. Kontraktosko Europake Uniako, Europaki Unia kerel piri butji pe principura save si bazirime pe: sloboda, demokratia, respekto pala e manušikane čačimate, bazične slobode. E Europaki Unia trubul te respektuil vi čačimate save si garantuime Europake konvenciasa vaš e manušenge čačimaski protekcia.
3. Čačipen po egaliteto anglal o zakono thaj protekcia katar e diskriminacia pala sa e manuša si jekh univerzalo čačipen savo si ramosardino ande Univerzalo deklaracia pala e manušikane čačimate, e konvenciasa Jekhethaneske Naciengo savi vakarel katar o phagavipen diskriminaciako kontra e džuvlja, maškarthemutne konvenciasa pala o phagavipen diskriminaciako savi si bazirime pe rasa thaj e pakturenca Jekhethaneske naciengo pala e civilne, politikake, thaj ekonomikake čačimate, social kulturake čačimata sar vi Europake konvenciasa vaš e manušikane čačimaski protekcia thaj bazično sloboda, pe savo piro somno die sa e thema save si membrura Europake Uniako.
4. Si but vasno/importanto te respektuin pes kadala fundone čačimate thaj slobode, so del vi čačipen po khetanipen. But si vasno te lokharel pes kinipen thaj bikinipen maškar e thema te respektuil pes protekcia/arakhipen pala o personalno thaj familiako trajo thaj te lokharen pes e transakcie save keren pes ande kava konteksto.
5. E Europako Parlamento kerda e rezolucie save vakaren pala o maripen kontra o rasizmo ande e Europaki Unia.
6. Europaki Unia čhudel e teorie save kamen te den explanacia kaj ande Europa train varesave special nacionura. O termino savo lel pes “racial origin” ande kadi direktiva či trubul te hatjarel pes sar kana e Europaki Unia kamel te akceptuil/lel kadale teorie.
7. Europako konzilo ando 15-to thaj 16-to oktobri 1999-to berš ando Tampere akharda e komisia te so maj sigo del sugestie sar te kerel pes implementacia pala o kotor 13 savo si kerdino ando fremo Europake Konziloske kontraktosko ande direkcia te dikhelpe sar trubul te marelpe kontra e ksenofobia thaj rasizmo.
8. O drom savo o Europako Konzilo lia ande relacia sar e manuša te arakhen butjako than thaj savo si jekhe glasosa vazdino opre ando foro Helsinki po 10-to thaj 11-to decembri 1999-to berš, akcentuil trubulipen te kerel pes butjako marketo. Maj anglal trubun te keren pes politikake aktivitetura kontra e rasno diskriminacia.
9. E diskriminacia savi kerel pes ande relacia pala e rasa vol bučimo šaj te meljarel/kerel destabilizacia pala e areslimate save si vazdine opre kontraktosa Europake Uniake, thaj specialno šaj kerel destabilizacia te realizuil pes idea pala o butjaripen (te so maj but manušen si butjako than) pala e socialno protekcia, te vazdelpe opre e trajosko/džuvdipako standardo, ekonomikaki thaj amalipaski/societetoski kohezia. E diskriminacia šaj kerel destabilizacia pala e Europake Unijako areslipen te buvljarel pes slobodo.
10. Komisia ando 1995-to berš trada avri jekh oficielno lil ande savo phenda so gindil pala o rasizmo, ksenofobia thaj antisemitizmo.
11. Europako konzilo ando 15.-to juli 1996.-to berš vazda opre khetani akcia (96/443/JHA) pal e idea sasa te kerel pes maripen kontra o rasizmo, ksenofobia. Rola e themengi save si membrura pala e Europaki Unia sasa te keren jekh lačhi kooperacia maškar e krisura ande relacia pala varesave došalimate save sesa bazirime pe rasno thaj ksenofobiko či-kamipen.
12. Te kerel pes so majlačho demokratiko thaj toleranto amalipen/societeto savo šaj del šaipen svakone manušese pe participacia, bi diferenciako pe rasno vol etniko bučim, trubul te kerel pes maj but deso te del pes e manušenge butjako than, trubul te del pes šaipen pe edukacia, pe socialo protekcia, sastipaski protekcia, amalipaske lačhimate, thaj protekcia pala o kinipen thaj bikinipen.
13. Ande godo anav, svako direkto vol indirekto diskriminacia savi si bazirime pe rasno vol etniko bučim thaj savi si ande butjako fremo kadale direktivasa trubul te avel bimuklo/oprime pe teritorija e themengi save si membrura Europake Uniake. Kava bimuklipen kontra e diskriminacia trubul te ažutil vi e civilonge save train ande thema save naj membrura pala e Europaki Unia.
14. Te realizuil pes kadi idea, te avel egaliteto, maškar e manuša bi diferenciako pe rasno vol etniko bučim/oprime e Unia trubul te, ande relacia pala o kotor 3(2) kontraktosa Europake Uniasko, čhinel diferncie thaj na-egaliteto maškar e murša thaj džuvlja, specialno godolese kaj si e rromnja butivar diskriminuime.
15. Faktura save phenen amenge kaj si vol na direktno vol indirektno diskriminacia trubun te arakhen e nacional krisura vol aver themeske oficielne organura ande relacia pala o nacionalno čačipen vol praksa. Kadale jurisdikane čačimate šaj te keren anticipacia pala e indirektno diskriminacia savi šaj te kerel pes pe but droma.
16. Si importanto te protektuin pes e manuša katar e diskriminacia savi si bazirime po rasno thaj etniko bučim. E thema save si membrura pala e Europaki Unia trubun, kaj godo šaj ande relacia pala o nacionalo tradicia thaj praksa, te den protekcia/brakhipen vi e organizacienge pe savenge membrura kerel pes diskriminacia godolese kaj si len aver rasno vol etnikani bučim.
17. Protekcia pala e diskriminacia či trubul te rumul šaipen te keren pes e aktivitetura save trubun te protektuin vol kompenzuin bilačho statuso ande savo si ispidini varesavi grupa numaj godolese kaj si len aver rasno vol etniko bučim thaj gasave aktivitetura šaj den šaipen gasave gruponenge te kiden pes maškar peste te si lengo šerutno areslipen te prezentuin lenge special trubulimate.
18. Ande varesave special situacie diferencia maškar e manušengo tretmano šaj kerel pes te varesavi karakteristika savi si ande relacia pala o rasno thaj etniko bučim si importanto te varesavo manuš kerel varesavi butji. Te si kadale situacie e thema save si membrura trubun te den informacia e komisiake.
19. E manuša save si dukhade pe save si kerdini e diskriminacia trubun te aven lačhe protektuime katar e čačipaske institucie. Te kerel pes so majlačhi protekcia e amalipan vol jurisdikane organizacien(legal entiti) trubul te avel oficielno šaipen te arakhen kadale manušen sar godo e theme save si membrura e Europake Uniaski kamen, vol ando anav e žrtvengo/vicktimonengo vol sar ažutipen ande jurisdikani procedura. Kava arakhipen/protekcia a žrtvengi či tromal te džal po drom savo si kontra katar e nacional procedura savi si ande relacia sar trubun te protektuin pes e manuša anglal o krisi.
20. Te kamel pes so maj lačhe te vazdel pes opre egaliteto maškar e manuša vi e krisara trubun te protektuinpe te na aven viktimizuime.
21. E čačimate save si ande relacia pala o jurisdikano sikavipen trubun te aven adaptirime kana si prima facie kazuso savo kerel diskriminacia, te o egalno tretmano avel lačhe sikadino, o jurisdikano sikavipen trubul te perel po bango manuš te si kerdini diskriminacia.
22. E thema save si membrura Europake Uniake či trubun, te na kamen, o čačipen po jurisdikano sikavipen pe procesura kaj o krisi vol varesavo aver jurisdikano organo trubul te arakhel e faktura save si ande relacia pala o kazuso. Kate gindil pes pe procesura kaj o bango manuš či kamel te sikavel anglal o krisi e faktura thaj po agor godo trubul te kerel o krisi vol aver jurisdikano organo.
23. E thema save si membrura Europake Uniake trubun te vazden opre o dialogo maškar e institucie sar vi o dialogo maškar e na-governoske institucie te dikhel pes sar savi diskriminacia kerel pes thaj sar šaj te marel pes kontra e diskriminacia.
24. E protekcia kontra e rasno diskriminacia bazirime pe rasno vol etnikano bučim avelas maj zurali te si ande svako them varesavi institucia savi kerelas analiza pala e problemura te dikhel sar savi si e solucia te o problemo sastarel pes thaj te den varesavo ažutipen e dukhade manušenge.
25. Kadi direktiva kamel minimum thaj e themenge save si membrura pala e Europaki Unia del šaipen te thon vol te intjaren varesave paragrafura save si lačhe. E implementacia kadale direktivaki či trubul te del šaipen varesave themese te anel varesave čačimate save si maj bilačhe de so sesa ande godola thema maj anglal.
26. E thema save si membrura Europake Uniake trubun te keren anticipacia thaj te keren varesave sankcie te či keren godo so si ramosardino ande kadi direktiva.
27. E thema save si membrura šaj den šaipen varesave šerutne institucienge vol butjarne manušenge (te von godo kamen) ande relacia pala e paragrfura save si ando koletktivno kontraktosko fremo te e thema save si membrura keren sa e aktivitetura save trubun te keren pes thaj te von garantuin varesave rezultatura.
28. Ande relacia pala o kotor 5. kadale kontraktosko Europake Uniako, areslipen kadale konvenciako si te kerel protekcia/arakhipen katar e diskriminacia ande sa e thema save si membrura Europake Uniake godolese kaj e thema svako pese našti marel pes kontra e diskriminacia. Kadi direktiva či džal maj dur katar godo so trubulas te kerel pes dži kana či realizin pes e direktivake golura/areslimate.

ŠERO I

General paragrafura

Kotor 1

Sostar?

Kadi direktiva si kerdini te del jekh fremo sar trubul te marel pes kontra e diskriminacia savi si bazirime pe rasno vol etnikano bučim. Kadi direktiva kamel te ande thema save si membrura Europake Uniaki kerel egaliteto maškar e manuša.

Kotor 2

So si diskriminacia?

1. Egalno tretmano si kana naj direktno vol indirektno diskriminacia savi kerel pes pe rasno vol etnikani bučim.

2. Sar ažutipen paragrafose 1.

a) E direktno diskriminacia kerel pes kana varesavo manuš dikhel pes maj bilačhe averestar vol (vaj) avelas tretirime maj bilačhe averestar numaj godolese kaj si les aver rasno thaj etnikano bučim.

b) Indirektno diskriminacia si kana varesavo neutralno paragrafo, kriteriumo vol praksa thol/šuvel varesave manušen saven si varesavo rasno vol etnikano bučim ande varesavo bilačho statuso de so averen. Kava naj diskriminacia numaj te kava paragrafo, kriteriumo vol praksa si objektivno.

3. O dukhavipen e manušengo dikhel pes sar diskriminacia ande relacia pala o paragrafo 1, kana kerel pes varesavi etnikani vol rasno diskriminacia po drom te dukhavel pes personaliteto varesave manušesko, te daravel pes varesavo manuš, te kerel pes či-kamipen maškar e manuša, degradacia varesave manušeski. Ande kava konteksto e definicia pala o dukhavipen šaj kerel pes ande relacia pala e nacionalne zakonura thaj e praksa e themengi save si membrura.

4. Mangipen te kerel pes diskriminacia pe manuša saven si aver rasno thaj etnikano bučim si diskriminacia so vi si ramosardino ande paragrafo jekh kadale kotoresko

Kotor 3

1. Kadale direktiva si zor pe sa e manuša sar ando oficielno kade vi ande privatno sektoro thaj voj si ande relacia:

a) kondicenca pala o butjako than, sar vi e kriteriumonenca sar alosaren pes e manuša te butjaren;
b) pala šaimate te e manuša len than pe svako korespodencia savi kerelpe te bi kerela pes alosaripen pala godo savi butji kamen te keren, te kamen te džan majdur ande profesia, thaj te kamen te pharuven piri profesia;
c) kondicenca pala o butjako than, pala o tradipen e manušengo katar e butjako than thaj vi pala lengo pokinipen;
d) pala o lelthanipen (membership) ande varesavi butjarnengi organizacia vol direktorengi kaske membrura butjaren ande varesavi egzaktno profesia;
e) pala e socialno protekcia, socialno garancia thaj sastipaski protekcia;
f) social šukarimate;
g) edukacia;
h) pala e šaimate sar te keren pes e butja save si oficielno mukline (save oficielno šaj kerenpe), kate si involvirime vi e kherengo problemo.

2. Kadi direktiva či kerel diferencie save si bazirime po tretmano (kana si vareko andar varesavo aver them) thaj na džal kontra e paragrafura thaj e kondicie save si ande relacia pala averthemenge manuša thaj e manuša saven naj e themesko pasporto.

Kotor 4

Sar trubul te kerel pes varesavi butji

E thema save si membrura Europake Uniake šaj keren diferencia maškar o tretmano e manušengo savo si ande relacia pala e rasno vol etnikano bučim. Kava so si maj anglal ramosardino ni ka avel diskriminjacia numaj ande situacie te varesavo butjako than rodel e manušen saven si specialno karakteristika.

Kotor 5

Pozitivno akcia

Te kerel pes so maj lačho egaliteto manušengo egalno tretmano či trubul te kerel prohibicia ni jekhe themese te mukel vol te kerel varesave neve aktivitetura po drom te šukarel o statuso e manušengo saven si aver rasno vol etnikano bučim.

Kotor 6

So minimum (majcerra) kamelpe

1. E thema save si membrura Europake Uniako ka intjaren e paragrafura save maj lačhe žutin te kerel pes egalno (sa-jekh) tretmano maškar e manuša deso varesave paragrafura andar e direktiva.

2. Implementacia kadale direktivaki či trubul te lel pes sar šaipen te teljarel pes o nivo protekciako kontra e rasno diskriminacia thaj specialno ande thema kaj vi maj anglal deso avili kadi direktiva kerde pes aktivitetura kontra e rasno diskriminacia.

ŠERO II

Jurisdikane drabura thaj sar trubun te keren pes ande praksa

Kotor 7

Čačipasko arakhipen

1. E thema save si membrura Europake Uniaski ka keren šaipen te e jurisdikane thaj čačipaske procedure šaj lel svako manuš savo gindil kaj sas dukhadino godolese kaj naj sas respektuime o egalno (jekh sar aver tretmano) thaj vi ande godole situacie kana e diskriminacia ačhili.

2. E thema save si membrura Europake Uniake ka arakhen amalipa, organizacie thaj aver jurisdikane organura saven ka avel ande relacia e kriteriumonenca save phangle lenge nacionalne organura legitimno intereso te respektuin e paragrafura ande kadi direktiva. Von šaj keren angažmano ando anav e dukhade manušesko vol sar vareko ko ažutil lese, te o dukhado manuš del lese godo šaipen,ande svako krisipasko proceso savo si koncipirime te realizuil e obligacie andar kadi direktiva.

3. E paragrafura 1 thaj 2 či džan kontra varesavi nacionalno norma savi si ande relacia pala e vramake limitura te vareko tradel pes po krisi pal ande relacia si pala o egalno (jekh sar aver) tretmano.

Kotor 8

1. E thema save si membrura ande relacia pala piro nacionalno krisipasko sistemo ka keren aktivitetura te o dukhado munuš sikavel kaj ni phagarda pes o egalno tretmano. Ande kazusura kana e manuša save gindin kaj si dukhade godolese kaj či respektuisarda pes o egalno tretmano anglal o krisi vol anglal varesavo šerutno organo ka dikhen pes e faktura katar save šaj dikhel pes kaj sasa varesavi direktno vol indirektno diskriminacia.

2. O paragrafo 1 či kerel na-šaipen e themenge save si membrura Europake Uniake te keren kriseske procedure pala e jurisdikane sikavimate vaš e prosekutorenge.

3. O paragrafo 1 na-j ande relacia e bangipaske procesosa.

4. E paragrafura 1, 2, 3, ka aven ande relacia pala sa e procesura save si vazdine opre ande relacia pala o kotor 7(2).

5. E thema save si membrura či trubun te len opre o paragrafo 1 pe procesura ande save o krisi vol varesavo responsabilno organo trubul te rodel e faktura pala o kazuso.

Kotor 9

Viktimizacia

E thema save si membrura e Europake uniake ka šuven/thon ande pire jurisdikane sistemura e aktivitetura po drom te protektuin e manušen katar varesave bilačhimate save si bijandine sar reakcia pala o rovipasko lil vol proceso te realizuil pes o egalno tretmano maškar e manuša.

Kotor 10

Buvljaripen pala e informacie

E thema save si membrura Europake Uniake ka keren e aktivitetura te e paragrafura save si vazdine opre pe baza kadale direktivake, sar vi e paragrafura saven sas maj anglal kadale direktivake čači zor, pindžaren e manušen savenge kadale informacie šaj ažutin pe piri sasti teritoria.

Kotor 11

Socialno dialogo

1. E thema save si membrura Europake Uniake ande relacia pala piri nacionalno tradicia thaj praksa ka keren aktivitetura te anglunaren socialno dialogo maškar e manuša save den butjako than (direkorura) thaj e manuša save butjaren po drom te kerel pes egalno tretmano maškar lende.

2. Gothe kaj si godo ande relacia pala e nacionalno tradicia thaj praksa,e thema save si membrura Europake Uniake ka den zor e direktorenge thaj e butjarne manušenge, thaj e respektosa pala lengi autonomia, te phanden e kontraktura save šuven anti-diskriminacienge čačimate ande relacia pala o kotor 3. Kadale kontraktura trubun te respektuin minimum mangipa save kamel kadi direktiva thaj vi relevant nacional aktivitetura pala e implementacia.

Kotor 12

O dialogo na-governoske organizacienca

E thema save si membrura Europake konvenciake ka zuraren o dialogo e na-governoske organizacienca saven ,ande relacia pala pire nacional zakonura thaj praksa, si legitimno intereso te keren piri rola kontra e diskriminacia savi si bazirime po rasno vol etnikano bučim po drom te kerel promocia pala o egalno tretmano.

ŠERO III

E institucie save keren promocia pala o egalno tretmano

Kotor 13

1. E thema save si membrura Europake Uniake ka alosaren jekh institucia vol institucie save ka keren promocia pala o egalno tretmano sa manušengo bi diskriminaciako pe rasno vol etnikano bučim. Kadale institucie šaj aven jekh kotor katar e organizacie save po nacional nivoo arakhen/protektuin e manušenge čačimate vol čačimaski protekcia pala jekh manuš.

2. Kadale institucie ka:

– den ažutipen manušenge pe save si kerdini e diskriminacia te realizuin pire rovipaske lila, bi došako pe dukhade manušenge čačimate, amalipa thaj organizacie vol aver jurisdikane organizacie andar o kotor 7(2);

– keren e rodipa ande relacia pala e diskriminacia;

– keren raportura thaj ka den rekomodacie pe svako pučipen savo si ande relacia pala e diskriminacia.

ŠERO IV

Majpalune paragrafura

Kotor 14

E thema save si membrura Europake Uniake kas keren aktivitetura te:

a) mudarel pes svako zakono, administrativno paragrafo savo si kontra katar o egal tretmano;
b) pharuvel pes svako paragrafo ando fremo individual vol kolektiv kontraktosko, e norme save keren regulacia pala e profitne vol neprofitne amalipa thaj e norme save keren regulacia pala e butjarnenge amalipa thaj e direktorenge amalipa save si kontra egalno tretmano.

Kotor 15

Sankcie

E thema save si membrura Europake Uniake ka keren paragrafura po drom te keren e sankcie te vareko kamel te phagavel o nacionalno zakono savo si kerdino ande relacia kadale direktivasa thaj ka keren pes e aktivitetura te vazden pes opre kadale paragrafura. Kodole sankcie save intjaren ande peste vi pokinipen pala e žrtva/victimura, trubun te aven lačhevojake thaj trubul te avel len preventivno funkcia. E thema save si membrura kadale konvenciaki trbun te den raporto e komisiake maj palal džikaj 19. Jul 2003-to berš thaj vi te den raporto te vareso pharude ande piro zakono.

Kotor 16

Implementacia

E thema save si membrura Europake Uniake trubun džikaj 19. Jul 2003-to berš te len opre pire zakonura, administartivne paragrafura save si vasne/importantne pala kadi direktiva, vol šaj den e direktorenge thaj butjarne manušenge pe lengo mangipen e paragrafengi implementacia kadale direktivaki save dikhen pes sar kolektivne kontraktura. Ande gasave kazusura, e thema save si membrura Europake Konzilosko ka dikhen te džikaj 19-jul 2003-to berš e šerutno organo thaj e butjarne keren e aktivitetura khetanevojako pal katar e thema save si membrura rodel pes te keren e aktivitetura save ka den šaipen te e butjarne manuša sajekh aven ande pozicia te garantuin e rezultatura save anel kadi direktiva. E themengo si te sajekh den informacia komisiake pala godo.

Kana o them savo si membro kadale konvenciako oficielno lel opre kadale aktivitetura ande lende trubul te sikavel pes kadi direktiva vol trubul te sikavel pes kana sikaven pes e aktivitetura save ka oficielno vazden pes opre. O decizji sar ka avel dindi e informacia pala e direktiva si po them.

Kotor 17

Raporto

1. E thema save si membrura Europake Uniake trubun džikaj 19. Jul 2005-to berš thaj pala godo ande svako pandž beršengo periodo te phenen e komisiake sa informacie te bi kerela pes raporto Europake Parlamentose thaj Konziloske ande relacia pala kadi direktiva.

2. Komisiako raporto ka lel sama, sar si vi phendino, po dikhipen Europake centrosko savo kerel monitoring pala o rasizmo thaj ksenofobia sar vi e dikhipe savo ka den e social partnerura thaj na-governoske organizacie.Ande relacia pala o egaliteto,jekh sar aver, maškar e murša thaj e džuvlja, kava raporto, trubul te del piro gindipen, opservacia, so kerde e aktivitetura andar e direktiva te bi šukarena e relacia maškar e murša thaj e džuvlja. Ande relacia pala e informacie save ka akceptuinpe kava raporto ,te godo trubul, ka del sugestie pala e pharuvimate kadale direktivake.

Kotor 18

Avipe pe čači zor

Kadale direktiva ka avel čači zor kana oficielno tradel pes avri ande oficielno lil savo kerel Europako Konzilo.

Kotor 19

Ko akceptuil e direktiva

Kadi direktiva si bičhaldini sa e themenge save si membrura Europake Uniake.

Kerdino ando them Luxemburg, 29. Jun 2000-to berš.Ando anav e konzilosko, o Prezidento 

Maškar-themutno Pakto pala e civil thaj politikake čačimata

(International Convenant for Civil and Political Rights)
 

Angluno alav

E thema save somnisarde kava Pakto,

Gindosa kaj si ande relacia e kanonurenca save si vazdine ando Charteri Jekhethaneske naciengo, manušesko digniteto, egalutne čačimata baza pala e sloboda, čačipen thaj patja ande sasti luma. Kaj kadale čačimata svakone manuše si kana bianel pes;Gindosa kaj ande relacia Univerzal deklaraciasa pala e manušikane čačimata idealo manuše trubul te avel civil thaj politikake čačimata te na avel les dar thaj kaj godo šaj te avel numaj kana kerel pes šaipen te svako utilizil pire civil thaj politikake čačimata sar vi pire ekonomikane,social thaj kulturake čačimata,Gindosa kaj o Charteri Jekhethaneske naciengo tradel e themen te anglunaren/vazden maj opre e manušikane čačimata,

Gindosa kaj svakone manuše si obligacia anglal aver manuša thaj anglal o komuniteto kaj trail/dživdinel thaj kaj si obliguime te respektuil thaj te vazdel maj opre e čačimata andar kava Pakto,

Khetane glasonca vazde opre kadale kotora:

I

Kotor 1

1. Svakone theme si čačipen te korkore anel decizji pala peste.Ande relacia pala kava čačipen von slobodo alosaren piro politikano statsuso thaj slobodo keren piro agrikulturako, societatosko thaj kulturako buxljaripen.

2. Po drom te realizuil pire areslimata svakone theme si čačipen te kerel so kamel pire natural-barvalipasa numaj te na rumul e obligacie save inkljen avri andar maškar-themutni agri-kulturaki ko-operacia.Khonik našti jekhe themese lel godola natural-barvalimarta sostar vov trail.

3. E thema save somnisarde kava Pakto vi kodola saven si responsabiliteto te len sama pe teritorie save naj lenge trubun te ažutinen te e nacionura realizuin pire čačimata te korokore alosaren piro drom thaj te respektuin svako čačipen ande relacia pala e kotora andar e Jekhethaneske Naciaki Deklaracia.

II

Kotor 2.

1. E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te repektuin e čačimata, andar kava Pakto, svakone manušese savo si pe lengi teritoria bi diferenciako specialo ande relacia pala e rasa, kolori, si o manuš murš vaj džuvlji, čhib, politikako vaj varesavo aver gindipen, barvalipen,biandipen vaj varesavo aver statuso.

2. E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te ande relacia pala piro maj baro zakono thaj ande relacia pala e paragrafura kadale Paktosko keren akcia te len opre kadale aktivitetura saven si zakonesko vaj aver karakteri save si lačhe te realizuin pes e čačimata andar kava Pakto thaj save naj planirime.

3. E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te:

a) den šaipen svakone manušese saveske čačimata thaj slobode(save si vazdine ande kava Pakto) si phagardine, te kerel jekh rovipasko lil vi te kodo phagaripen kerda varesavo oficielo manuš;

b) den šaipen te e krisura vaj aver zakoneske institucie len sama pala e manušenge čačimata save bičhalde rovipasko lil thaj te buxljaren o šaipen pala e kriseske juristikane drabura.

c) den šaipen te e oficial themeske institucie vorbin thaj anen decizji pala svako rovipako lil.

Kotor 3

E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te den egalutno čačipen vi muršenge vi džuvljange te avel len politikake thaj civil čačimata save si vazdine ande kava Pakto.

Kotor 4

1. Ande vrama kana si e egzistencia jekhe naciaki dukhadini e e thema save somnisarde kava Pakto šaj keren aktivitetura (ande relacia pala e situacia)savenca ka phagaren e obligacie andar o Pakto.Numaj kadale aktivitetura trubun te aven ande konekcia e maškar-themutne čačipasa thaj či troman te keren diskriminacia savi si bazirime pe rasa, kolori, si o manuš murš vaj dzuvlji, čib, religia, etnikano bučim.

2. Maj paluno paragrafo či del šaipen te na respektuin pes e kotora 6, 7, 8, (paragrafo 1 thaj 2), 11, 15, 16, thaj 18.

3. E thema save somnisarde kava Pakto save kamen pe jekh skurto/cikni vrama te na respektuin kava Pakto ka infomišin perdal o general sekretari Jekhe-thaneske naciengo vi aver thema pala e paragrafura e Paktoske save phagarde thaj sostar godo kerde. Kavi procedura ka keren vi kana palapale kamen te utilizuin normalo o Pakto.

Kotor 5

1. Ni jekh paragrafo andar kava Pakto či tromal te hatjarel pes kaj varesavo them,grupa vaj manuš šaj kerel vareso po drom te phagarel e čačimata andar kava Pakto vaj te kerel varesavo limito maj baro deso si godo phendino ando Pakto.

2. Či tromal te kerel pes nisavo limito katar e fundamental manušikane čačimata save si vazdine opre vaj katar varesave save si pe zor ande varesave thema save somnisarde kava Pakto.

Kotor 6

1. Svakone manušes si čačipen po dživdipen.Kava čačipen trubul te avel protektuime zakonosa.Ni jekh manuš našti lel korkore-vojako averesko dživdipen.

2. Ande thema kaj naj phagardini e mudaripaski doš, gasavo decizji o krisi šaj phandel numaj pala maj phare mudaripske aktura save kerde e bange manuša thaj kava decizji či tromal te avel ande kontra relacia kadale Paktosa vaj e Konvenciasa pala o phagaripen thaj došaripen e manušengo save kerde genocido.

3. Kana sikavel pes kaj si varesavo mudaripen genocido atoska či jekh paragrafo kadale kotoresko či del šaipen e themese savo somnisarda kava Pakto te phagavel varesavi obligacia savo lia pe peste kana somnisarda kava dokumento vaj e Konvencia pala o phagaripen thaj došaripen e manušengo save kerde genocido.

4. Svakone manušes savo si došardino po mudaripen si čačipen te kerel rovipasko lil thaj te o krisi del leske aver doš. Amnestia vaj parudipen mudaripaske došaski o krisi šaj del pala svako kazuso.

5. E mudaripaski doš našti kerel pes pe manuša save si maj terne dešu-oxto beršendar thaj našti kerel pes pe khamne džuvlja.

6. Ni jekh them savo somnisarda kava Pakto našti akharel pes pe varesavo paragrafo kadale kotoresko po drom te na kerel vaj lungarel mudaripaski doš.

Kotor 7

Pe či jekh manuš naj slobodo te kerel pes tortura vaj varesavo dukhavipen. Specialo naj slobodo te kerel pes varesave medicinake egzamura bi manušeske mulimasko(te o manuš godo či kamel).

Kotor 8

1. Na-oficielo (korkore vojako) intjaripe varesave manušesko ando phanglipen naj slobodo. Vi kin-bikinipen e manušengo naj slobodo.

2. O manuš manuše či tromal te intjarel ande gasavi relacia te jekh lendar či džanel te trail bi averesko.

3.a) O manuš našti tradel avere manuše te kerel butji te vov godo či kamel.

b) O paragrafo a) kadale kotoresko či trubul te hatjarel pes kaj o manuš savo si došardino katar o krisi našti tradel pes te kerel butji.

c) Či xatjarel pes sar tradipen pe butji:

(i). te si kava krisesko decizji(paragrafo b)

(ii). te si godo butji savi o manuš kerel ande armia,thaj svako aver nacional butji savi rodel e manušendar te keren vareso ande relacia pala o zakono.

(iii). Svako butji savi kerel pes ande varesave special situacie (vramaki bibaxt,maripen) thaj save šaj keren bari bibaxt e societatoske.

(iv). Svako butji savi si kotor pala e manušeske civil obligacie.

Kotor 9

1. Svakone si čačipen pe sloboda thaj khonik našti avel phandino korkore-vojako. Khonik našti avel phandino te godo naj muklino katar o krisi thaj te naj si ande relacia e zakonosa.

2. Svakonese ko avel phandino ande so maj cikni vrama ka phenel pes sostar si phandino thaj thaj so maj sigo ka phenel pe lese so si leske bangimata.

3. Svako ko si phandino godolese kaj kerda varesavi doš ka avel ande so maj cikni vrama tradino anglal o krisari vaj varesavo aver oficielo manuš thaj ande jekh normal periodo ka avel leske krisime vaj ka avel muklino andar o phanglipen.Te šuven pes ando phanglipen e manuša save si bange či trubul te avel varesavo kanono vaj muklipe pe sloboda varesave manušesko trubul te avel ande relacia pala e garancia (savi trubul te del pes) kaj o bango manuš ka iril pes kana avel o krisipen vaj kana godo trubul.

4. Svakone savo si tradino ando phanglipen si čačipen te kerel rovipasko lil e krisoske po drom te o krisi anel decizji si lesko tradipen ando phanglipen kontra o zakono. Te si, atoska vov trubul te avel muklino andar o phanglipen.

Kotor 10

1. O manušesko digniteto ka respektuil pes svakonese savo si ando phanglipen.

2. a) O manuš pe savo gindil pes kaj si bango (numaj o krisi godo oficialo inke či phenda) intjarel pes na khentane e došarde manušenca,so si ande relacia lenge special statutosa kaske o krisi vadži či krisisarda.

b) E manuša maj terne dešu-oxto beršendar pe save gindil pes kaj si bange ( numaj o krisi godo oficialo inke či phenda) ka šuven pes ande special phandipa te na aven khetane e manušenca save si maj purane dešu-oxto beršendar.

3. E došale manuša save si terne ka aven telal jekh special režimo kasko reslipen si te bararen len sar lačhe manušen thaj te palapale bičhalen len sar neve manušen ando societato.

Kotor 11

Khonik našti avel phandino numaj godolese kaj či džanel te realizuil varesavi themeski obligacia.

Kotor 12

1. Svakones si čačipen ando jekh them te slobodo phirel thaj te trail kaj kamel te si muklino leske ande relacia pala o zakono te avel ande godo them.

2. Svako manuš si slobodo te džal andar varesavo them thaj vi andar piro.

3. Opre ramosardine čačimata šaj aven limitirime numaj katar o zakono save si importante te protektuil pes o nacional sekuriteto, sa-themengo sastipen, morali, čačimata thaj slobode avere manušengo thaj ande harmonia avere čačimatenca andar kava Pakto.

4. Khonik našti korkore-vojako opril avere manušese te del ando them savo si lesko.

Kotor 13

Aver-themesko manuš savo legalo trail ande varesavo them savo si membro kadale Paktosko šaj avel tradino andar godo them numaj kana godo decizji vazdel o them ande relacia pala o zakono thaj te godo naj problemo pala o nacional sekuritato e themesko les trubul te avel šaipen te phenel sostra či trubul te avel tradino andar godo them thaj te kerel pes vadži jekhvar analiza pala lesko kazuso. Gasave manušes ka avel vi lesko advokato.

Kotor 14

1. Savore si jekh sar aver anglal o krisi. Svakones si čačipen te avel ašundino katar o krisi savo butjarel ande relacia pala o zakono savo ka anel decizji pala svako manuš savo si tradino po krisi. E štampa (žurnala) šaj aven involvirime ando kazuso vaj ande sasto krisipen ando intereso e themeske sistemosko, manušenge moralesko,nacional sekuritatosko vaj ando kotor e krisipasko te si godo ande intereso e manušengo save si po krisi po drom te protektuil pes lengo privato trajo/džuvdipen vaj kana o krisi gindil kade gindosa kaj o publiciteto šaj dukhavel o krisimasko proceso.Svako decizji savo kerda o krisi ka avel oficielo tradino avri. Oficielo či ka aven tradine avri e decizja pala e manuša saven naj dešu-oxto berš, pala e rrom thaj rromni save kamen te agoripen piro prandipen,thaj pala e kazusura kana trubul te anel pes decizji ko ka lel sama pala e čhavre kana o rrom thaj e rromni agorin piro prandipen.

2. Svako manuš pala savo o krisi gindil kaj si bango šaj xatjarel pes sar užo dži kaj o krisi či sikavel kaj si bango.

3. Svakone manuše pala savo o krisi gindil kaj si bango si čačipen:

a) te, ande maj cikni vrama užes thaj pe čhib savi hatjarel,avel lese phendino pala soste si bango;

b) te si les vrama te kerel preparacia sar te protektuil pes anglal o krisi thaj te vakarel pire advokatosa saves korkore ka alosarel;

c) te na lungarel pes lesko krisipen;

d) te avel personalo po krisipen thaj te protektuil pes korkore vaj advokatose ažutimasa,te avel lese phendino sarsave čačimata si les.Svako decizji savo vazdel o krisi ka avel publiko;

e) te pučen pes sa e /džanale/e manuša save phenen kaj si vov bamgo/ thaj te pučen pes vi kodola manuša/džanale/ save phenen kaj vov naj bango;

f) te avel les bi pokinimasko o manuš savo ka ričhibarel lese o krisipen te vov či hatjarel e čhib;

g) te khonik či tradel les te phenel kaj si bango anglal o krisi.

4. Kana kerel pes krisipe e manušenge saven naj dešu-oxto berš ka lel pe sama pe leske berša thaj po lengo intetreso.

5. Te o krisi anel o decizji kaj si o manuš bango svakone manuše si čačipen te lesko kazuso džal pe maj baro krisi.

6. Kana phagavel pes maj palal o final krisipasko decizji vaj kana o manuš avel muklino andar o phanglipen godolese kaj si varessave neve faktura save sikavaen kaj vov naj bango atoska o krisi ka del love/pokinel e manušeske ande relacia e zakonosa.

7. Te si e manušese krisisardo pala vareso,thaj te si kerdini final decizja khonik našti maj but,vadži jekhvar,te došarel les pala godo.

Kotor 15

1. Khonik či ka dikhel pes sar bango pala varesave aktura save naj juristikane doša ande themesko vaj maškar-themutno čačipen ande vrama kana sesa kerdine. Pe aver rig khonik našti došarel pes maj but deso godo o zakono phenel.Te maj palal kana kerda o bangipe o zakono vazdel kaj šaj maj lokhes te došarel pes, o bango manuš šaj godo te utilizuil.

2. Khanči ande kava paragrafo naj kontra o fakto te krisil pes e manušenge pala e aktura save sesa ande vrama kana si kerdine juristikane doša ande relacia pala e general juristikane kanonura.

Kotor 16

Svakones si čačipen te kamel katar svako them te respektuil lesko juristikano personaliteto/manušipen.

Kotor 17

1. Khonik našti kontra o zakono te del ande varekasko privato dživdipen ,ande leski familia, ande leske lila thaj khonik našti kontra o zakono meljarel varekasko digniteto.

2. Svakones si čačipen te rodel oficial protekcia katar gasave aktivitetura.

Kotor 18

1. Svakones si čačipen po slobodo gindipen,thaj te slobodo alosarel e religia.Kava čačipen trubul te hatjarel pes sar korkre-vojaki manušeski decizja te ačhel ande piri religia vaj te lel varesavi aver religia savi o manuš kamel sar vi te korkore vaj khetane averenca sikavel piri religia.

2. Khonik či ka kerel vareso so ka dukhavel leski sloboda, vaj alosrel e religia vaj sitjuvipen savo či kamel.

3. Sloboda te sikavel pes piri religia vaj sitjuvipen šaj limitiril numaj o them po drom te kerel sekuritatoski protekcia,sastipaski protekcia,te protektuil o morali vaj fundone slobode avere manušenge.

4. E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te respektuin e sloboda dadeski thaj dejaki te sikaven e religia thaj te bararen pire čhavren sar von kamen.

Kotor 19

1. Khonik khanikas či tromal te dukhavel godolese kaj gindil averčhande.

2. Svakones si čačipen te phenel so gindil; kava čačipen intjarel ande peste sloboda pala o rodipen,sloboda te akceptuil thaj te buxljarel svako ideja thaj informacia vakarimasa, perdal o lil, perdal e štampa vaj maškar o artistipen vaj sar godo o manuš kamel.

3. E slobode andar o paragrafo 2. kadale kotoresko cirdel pala peste special obligacie thaj responsabilitetura.Vov (o paragrafo 2. kadale kotoresko) šaj avel limitirime numaj ando fremo e zakonesko kana trubul te:

a) respektuin pes e čačimata thaj digniteto avere manušengo;

b) protektuil pes nacional sekuriteto sa-themengo sastipen vaj morali;

Kotor 20

1. Svako propaganda savi vazdel opre o marime si oprime.

2. O zakono ka opril svako nacional,rasaki vaj religiaki na-tolerancia.

Kotor 21

E manušen ci čačipen te khetanin pes. Kava čačipen šaj limitiril pes naumaj ande relacia pala o zakono thaj ando intereso pala o nacional sekuritato, sa-themengo sastipen, morali vaj ando intereso e čačimasko avere manušengo.

Kotor 22

1. Svakone si čačipen te khetanil pes avere manušenca vaj šaj kerel sindikatura thaj te lel than ande lende po drom te protektuil pire interesura.

2. O čačipen andar o paragrafo 1. kadale kotoresko šaj limitiril pes ando fremo e zakonesko thaj ando intereso pala o nacional sekuritato,sa-themengo sastipen,morali vaj ando intereso e čačimasko avere manušengo.Kava čačipen šaj opril e armia thaj e policia.

3. Či jekh paragrafo kadale kotoresko či ka del šaipen e themen, save somnisarde e Konvencia pala e maškar-themutni organizacia e butjaripaski andar o 1948-to berš pala e sindikal slobode thaj protekcia sindikal čačimatengo, te keren zakoneske aktivitetura save ka dukhaven e garancie andar kadi konvencia.

Kotor 231. I familia si baza e societatoski thaj si las čačipen te o them thaj o societato protektuil las.2. E muršen thaj e džuvljan si čačipen te prandin pes te si len berša pala godo.3. Našti kerel pes o prandipen te jekh katar e manuša save prandin pes či kamel.

4. E theme save somnisarde kava Pakto ka keren e aktivitetura po drom te den egalutne čačimata e muršenge thaj e džuvljange save si prandime thaj vi kana kamen te phagaven godo prandipen.Te si o prandipen phagardino ka kerel pes o decizji sar ka protektuin pes e čhavre.

Kotor 24

1. Svakone čhavore, bi diferenciako pala e rasa, kolori, dal si murš vaj džuvlji, čhib, religia, nacional thaj societatosko bučim, barvalipen vaj bijandipen, si čačipen pe protekcia katar leski familia, societato thaj o them kaj trail.

2. Svako čhavoro ka registruil pes kana bijanel pes thaj ka avel lese dindo anav.

3. Svakone čhavore si čačipen po themutnipen.

Kotor 25

Svakone civilo bi diferenciako savo si ramosardino ando paragrafo 2.kadale kotoresko si čačipen thaj šaipen:

a) te kerel varesavi oficial butji vaj korkore vaj perdal pire reprezentantura;

b) te alosarel thaj te avel alosardino pe alosarimata, te si les egalutno alosarimasko čačipen sar vi averen;

c) te egalutne kondicienca sar vi aver kerel varesavi oficialo butji ande piro them.

Kotor 26

Savore si anglal o zakono jekh sar aver thaj savoren si čačipen pe egalutni zakoneski protekcia bi diferenciako. O zakono ka opril svako diskriminacia thaj ka del garancia savorenge pala zurali protekcia kontra svako diskriminacia, specialo pala e diskriminacia savi si bazirime pe rasa, kolori, dal si o manuš murš vaj džuvlji, čhib, religia, politikako vaj aver gindipen, nacional vaj societatosko bučim, barvalipen vaj varesavo aver statuso.

Kotor 27

Ande thema kaj train/dživdinen etnikane, religiake vaj čhibake minoritetura e manušen save si membrura kadale minoritetorenge si šaipen te vael len lengo kulturako dživdipen, te slobodo sikaven thaj vazden opre piri religia vaj te vakaren pe piri čhib.

Kotor 281. Ka kerel pes o komiteto pala e manušenge čačimata/xakaja (maj dur ande akava Pakto ka akharel pes Komiteto). Kadale komiteto ka avel dešu-oxto membrura thaj les ka aven varesave funkcie;2. E komitetoske membrura ka aven e manuša andar e thema save somnisarde kava Pakto thaj von trubun te aven respektuime manuša saven si baro morali thaj save džanen but pala e manušikane čačimata.Ka lel pes sama sode si importanto te ande kava komiteto len than e manuša saven si juristikani expirianca.3. E membrura e komitetoske alosaren pes thaj len than ando komiteto ande piro anav.

Kotor 29

1. E membrura e komitetoske alosaren pes po garudino alosaripen katar o lil savo si kerdino pe principura save si vazdine opre ando kotor 28. Kadale principura khetane vazde opre e thema save si membrura kadale Paktosko.

2. Svako them savo si membro kadale Paktosko šaj del sugestia pala duj pire manuša save ka aven membro kadale Komitetosko.Kadale manušen trubul te avel themutnipen kodole themesko savo dia sugestia pala lende.

3. Jekh manuš šaj avel butivar membro e Komitetosko.

Kotor 30

1. Maj angluno alosaripen ka kerel pes maj but šov čhon katar o djes kana kadale Pakto avel čači zor.

2. Maj cerra štar čhon anglal o djes kana kana alosrael pes o Komiteto ande relacia pala o kotor 34. o general sekretari Jekhethaneske naciengo lilesa akharel e themen save si membrura kadale Paktosko te alosaren e kandidaturen pe save von gindin kaj šaj aven membrura e Komitetosko.kava proceso kerel pes vi kana šuvel pes ando Komiteto o membro savo ka avel ando-than varesave avere manušesko savo našti maj but te avel ando Komiteto.

3. General sekretari Jekhathaneske naciengo ke kerel jekh lista pala e kandidatura e komitetoske,thaj ka ramol/lekharel andar save thema aven thaj maj palal kadi lista ka bičhalel sa e themenge save si membrura kadale paktoske maj but jekh čhon anglal e alosarimata.

4. E membrura e komitetoske alosaren pes po kidipen e themengo save si membrura e Paktoske savo kerel o general sekretari Jekhethaneske naciengo ando bešipasko than e organizaciako.Pe kava kidipen pe savo trubun te aven mej cerra duj trite kotora e themenge save si membrura e paktoske (kvorumo) ka alosaren pes kodola kandodatura saven si maj but glasura thaj apsoluto butipen e glasonengo katar e thema save si membrura thaj save si ande godo momento prezentuime po alosaripen.

Kotor 31

1. Ando Komiteto našti avel maj but jekhe manušestar andar jekh them .

2. Kana keren pes e komitetoske alosarimata ka lel pes sama te ande leste alosaren pes e manuša andar sa e thema.

Kotor 32

1. E Komitetoske membrura alosaren pes pe štar-beršengo periodo.Von šaj aven palpale alosardine te e thema katar aven den sugestia pala lende vadži jekhvar.O mandato pala e inja manuša save si alosardine pe maj anglune alosarimata agoril pes pala duj berša;maj palal maj anglune alosarimatengi e anava kadale membrurengi ka aven alosardine po loto katar o prezidento e kidipasko ande relacia pala o paragrafo 4. 30-to kotor.

2. Kana nakhel o mandato ka keren pes e alosarimata ande relacia pala e paragrafura thaj e kotora andar kava Pakto.

Kotor 33

1. Te si godo khetano gindipen avere membrurengo kaj jekh membro e Komitetosko či kerel maj but piri butji na numaj pe jekh vrama, o prezidento e Komitetosko phenel godo e general sekretareske Jekhethaneske naciengo savo maj palal del avri kaj si jekh čučo than pe savo sasa o manuš savo našti maj but kerel kadi butji.

2. Te varesavo membro e Komitetosko merel vaj či kamel maj but te kerel kadi butji o prezidento so maj sigo del kadi informacia e general sekretareske Jekhethaneske naciengo savo tradel avri e informacia kaj si jekh čučo than ando Komiteto.

Kotor 34

1. Kana si e informacia tradini avri kaj si jekh čučo than ando Komiteto ande relacia pala o kotor 33. thaj te o mandato e membrosko savo trubul te avel parudino na agoril pes ande šov-čhonengo periodo katar o djes kana si oficielo tradino avri kaj si jekh čučo than, o general sekretari Jekhethaneske naciengo tradel kadi informacia sa e themenge save si membrura kadale Paktosko, save šaj ande duj-čhonengo periodo den sugestia pala pire kandidatura ande relacia pala e paragrafura andar o 29-to kotor, po drom te šuvel pes varesavo nevo manuš po čučo than ando Komiteto.

2. O General sekretari Jekhethaneske naciengo ka kerel abecedaki lista kandidatorengi thaj ka bičhalel e themenge save si membrura kadale Paktosko. O alosaripen ka kerel pes ande relacia pala e paragrafura andar kava Pakto.

3. Svako membro e Komitetosko savo si alosardino po than savo ačhilo čučo ande relacia pala o kotor 33. Lel than ando butjaripen e Komitetosko katar o djes kana agorisarda pes o mandato e membrosko kasko than ačhilo čučo ande relacia pala o 33-to kotor kadale Paktosko.

Kotor 35

E membrura Komitetoske šaj akceptuin/aresen vi e pokin muklipasa General bešipasko Jekhethaneske naciengo telal e kondicie save ka vazdel opre o General bešipen samasa sode si importanto thaj responsabilo o Komiteto.

Kotor 36

1. O General sekretari Jekhethaneske naciengo del žutipen (love,manuša) savo trubul e Komitetoske te so maj lačhe kerel piri butji.

Kotor 37

1. O General sekretari Jekhethaneske naciengo akharel e Komitetoske membruren po maj angluno kidipen ando bešipasko than Jekhethaneske naciengo.

2. Palal o angluno kidipen, o Komiteto khetanil pes kana si godo ramosardino ande lengo butjaripasko lil.

3. Kidipa e Komitetoske keren pes ando bešipasko than Jekhethaneske naciengo vaj ande Jekhethaneske naciengo departmano ando foro Geneva.

Kotor 38

Svako membro e Komitetosko trubul maj anglal deso ka avel membro te del vakaripen po kidipen pe savo trubul te phenel kaj užes thaj lačhe kerel piri butji.

Kotor 39

1. O Komiteto alosarel pire manušen pe duj-beršengo periodo.Von našti palpale te alosaren pes.

2. O Komiteto korkore kerel piro butjarimasko lil;vov ka intjarel ande peste vi kadala paragrafura:

a) dešu-duj membrura keren o kvorumo;

b) decizja e Komitetoske keren pes perdal glasonengo butipen membrurengo save si prezentuime po kidipen.

Kotor 40

1. E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te den raportura pala e aktivitetura save keren po drom te realizuin e čačimata andar kava Pakto sar vi te ramon sarsave anglunipa kerde po drom te e manuša xatjaren kadala čačimata:

a) ande jakh-beršesko periodo katar o djes kana kadale Pakto sasa čači zor ande kodo them;

b) kana o Komiteto godo kamel.

2. Sa e raportura ka bičhalen pes general sekretareske Jekhethaneske naciengo savo ka bičhalel len e Komitetoske savo ka kerel lengi analiza. Ando raporto ka sikavel pes, te godo trubul, pe faktura thaj pharimata save si problemo po drom te o Pakto(leske kotora) lačhe realizuin pes.

3. O general sekretari Jekhethaneske naciengo šaj maj palal kana kerel konsultacie e Komitetosa del e raportura varesave special institucienge.

4. O Komiteto kerel analiza pala e raportura save si dinde katar e thema save sominisarde kava Pakto.Vov bičhalel kadale themenge vi raportura save vov (o Komiteto)kerda sar vi varesave general sugestie.O Komiteto šaj bičhalel e Konzilonenge pala e ekonomia tha social butja e sugestie khetane e lilesa savo akceptuisarda katar e thema save somnisarde kava Pakto.

5. E thema save somnisarde kava Pakto šaj den e Komitetoske gindimata pala sa e ugestie save ka keren pes ande relacia pala e paragrafo 4.kadale kotoresko.

Kotor 41

1. Svako them savo somnisarda kava pakto šaj akharel pes po kava kotor ,kana godo kamel, thaj te phenel kaj lel kava Komiteto sar čačo te akceptuil thaj kerel analiza pala e raportura ande save varesavo them, savo somnisarda kava Pakto, phenel kaj aver them andar o Pakto či kerel sar trubul pire obligacie.E raportura save si bičhaldine pe baza kadale kotoresko šaj akceptuin pes vaj šaj kerel pes lengi analiza numaj te godo kerda o them savo del pakiv e Komitetoske.O Komiteto či ka akceptuil e raportura katar e thema save či den pakiv lese. Ande relacia pala e raportura save ka akceptuin pes ka keren pes kadala aktivitetura:

a) te jekh them savo somnisarda kava Pakto gindil kaj varesavo aver them andar o Pakto či utilizil e paragrafura e Paktoske atoska o them savo kava gindil šaj bičhalel lil godole themese ande savo ka phenel so naj lačhe.Ande trin-čhonengo periodo katar o djes kana o them akceptuisarda o lil vov trubul te iril o lil vaj te phenel e themse savo bičhalda o lil so si thaj sar si.

b) Te ande šov-čhonengo periodo, katar o djes kana o them akceptuisarda o lil katar aver them o problemo vadži naj phagardino vi jekh vi aver them ka bičhalen pire lila e Komitetoske thaj ka bičhalen godo lil vi jekh averese.

c) O Komiteto šaj kerel varesavo decizji numaj kana dikhel kaj si sa utilizuime,sa juristikane draba, ande relacia pala sa e barvalipa maškar-themutne čačipaske.Kava drom či utilizuil pes kana e utilizacia juristikane drabengi lungarel o proceso.

d) O Komiteto kerel e kidimata kana kerel analiza raporturengi andar kava kotor.

e) Ande relacia pala o punkto c) o Komiteto ka avel serviso e themenge saven si problemo jekh averesa po drom te kerel pes jekh amalikani solucia thaj te respektuin pes e manušikane čačimata thaj slobode save respektuil vi kava Pakto.

f) Pala svako kazuso savo si bičhaldino o Komiteto šaj rodel katar e thema saven si problemo jekh averesa te den sa e informacie save si importante pala o kazuso.

g) E themen, saven si problemo jekh averesa save si vazdine opre ando paragrafo b),si čačipen te aven prezentuime ande vrama kana o Komiteto kerel analiza pala o pučipen thaj te vakarimasa (direkto) vaj lilesa (indirekto) phenen pire sugestie.

h)E Komiteto si obligacia te del o raporto ande dešu-duj čhonengo periodo/vrama katar o djes kana akceptuisarda raporto pala savo vakarel pes ando punkto b)

i) te si vazdini opre e solucia ande relacia pala e paragrfura andar o punkto e),o Komiteto ande piro raporto ka limitiril pes pe faktura so sasa thaj sarsavi si solucia kerdini.

j) te e solucia ande relacia pala punkto e) našti vazda pes opre o Komiteto skurto ande faktura ka phenel sostar. O ramosardino teksto pala dinde sugestie thaj e sugestie save si numaj phendine katar e thema save sesa subjekto e kazusosko ka del pes khetane e raportosa.O raporto ka bičhalel pes vi kadale themenge.

2. E paragrafuren, kadale kotoresako, ka avel čači zor kana deš thema save somnisarde kava Pakto den piro vakaripen ande relacia pala o paragrafo 1) kadale kotoresko. Kadale vakarimata e thema save somnisarde kava Pakto ka deponuin ka general sekretari Jekhethaneske naciengo savo ka bičhalel lengi korespodencia vi avere themenge save somnisarde kava Pakto. O vakaripen šaj cirdel pes ande svako vrama jekhe lilesa savo trubul te bičhalel pes e general sekretarese. Kava cirdipen či ka avel ande relacia varesave pučipasa pala savo lia te kerel pes analiza;Kana o general sekretari akceptuil o vakaripen ande savo o them phenel kaj kamel te cirdel pes, katar godo them či akceptuil pes maj but či jekh raporto te o them palapale či del piro vakaripen.

Kotor 42

1.a) Te varesavo pučipen savo si bičhaldino e Komitetose ande relacia pala o kotor 41. naj phagardino lošasa pe liduj thema maškar save sas o problemo,o Komiteto šaj muklipasa kadale themengo te kerel ad hoc komisia pala o “palem-phralipen”.Kadi Komisia ka del vojasa sa piro ažutipen themenge maškar save si o problemo po drom te kerel pes jekh amalikani solucia pe baza savi respektuil vi o Pakto.

b) Ande Komisia bešen šov membrura muklipasa e themengo kasko problemo trubul te phagarel pes.Te kadala thema či phanden maškar peste ko ka aven e membrura e Komisiaki ande trin-čhonengo periodo e membruren ka alosarel e Komisia po garudino alosaripen.

2. E membrura e Komisiake keren kadi butji ande piro anav.Von našti aven katar e thema savengo problemo e Komisia trubul te phagarel. E membrura e Komisiaki našti te aven či e manuša andar e thema save či somnisarde o Pakto thaj maj palal e membrura e Komisiaki našti aven či e thema save či die piro vakaripen ande relacia pala o kotor 41. kadale Paktosko.

3. E Komisia ka alosarel pire prezidento thaj ka kerel piro butjarimasko lil.

4. E Komisia normalo kerel pire kidimata ando bešipasko than Jekhethaneske naciengo vaj ande ofiso Jekhethaneske naciengo ande foro Geneva.Kadale kidimata šaj keren pes vi po than kaj godo e membrura e Komisiake khetane e general sekretaresa Jekhethaneske naciengo kamen.

5. O Sekretariato andar o kotor 36. del pire servisura e Komisienge ande relacia pala kava kotor.

6. E informacie save akceptuil thaj kerel lengi analiza o Komiteto šaj utilizil e Komisia,pal e Komisia šaj rodel katar e thema saven si intereso te del len sa informacie save trubun len.

7. Kana kerda analiza pala sa e pučipa ande relacia pala e čačimata save si vazdine ande akava Pakto maj but ande dešu-duje čhonengo periodo e Komisia del raporto e Komitetoske prezidentose savo maj dur del informacia e themenge saven si intereso;

a) te e Komisia ande dešu-duje čhonengo periodo našti phagavel o problemo voj ka ramol ande piro raporto dži kaj aresli po drom te phagavel o problemo;

b) te e thema maškar peste phagarde o problemo e Komisia ka ramol sarsavi solucia e thema vazde maškar peste thaj so si e faktura;

c) te či phagarda pes o problemo ande relacia e punktoski b),e Komisia ramol ande piro raporto e konkluzie pala sa e faktura save si ande relacia pala o problemo maškar e thema save krisin pes maškar peste sar vi pire gindipa sar šaj te phagavel pes o problemo.Kava raporto intjarel ande peste ramosarde sugestie thaj vi vakarimaske sugestie save die e thema save krisin pes maškar peste;

d) te si o raporto e Komisiako dindo ande relacia punktosa c) e thema save krisin pes maškar peste ka phenen godo e Komitetoske prezidentose, ande trin-čhonengo periodo katar o djes kana akceptuisarde o raporto, čaljol lenge vaj na e Komisiako raporto.

8. E paragrafura kadale kotoresko či dukhaven e Komitetoske ingerencie save si ramome ando kotor 41.

9. Sa e pokinimata Komisiake membrureske egal ka pharuven maškar peste e thema save krisin pes pal e estimacia kerel o sekretari Jekhethaneske naciengo.

10. General sekretare Jekhethaneske naciengo si šaipen,te godo trubul,te pokinel e Komisiake membrurenge pala lengi butji maj anglal deso e thema save krisin pes godo keren ande relacia pala o punkto 9. kadale kotoresko.

Kotor 43

Komitetoske membrura thaj e membrura andar e ad hoc Komisia pala o “palem phralipen” save šaj aven alavardine ande relacia kotoresa 42, si čačipen pe prvilegie thaj imuniteto savo del pes e manušen save keren varesavi butji pala e Jekhethaneske nacie kade sar si vi phendino ande varesave kotora Konvenciaki pala e privilegie thaj imunitetura Jekhethaneske naciengo.

Kotor 44

O paragrafo pala e utilizacia kadale Paktoski ka kerel pes telal e kondicie save si vazdine pala e manušikane čačimata thaj ande relacia maj bare zakoneske instrumenturenca thaj Konvencianca Jekhethaneske naciengo thaj special instituciengo.E themenge či ka opril pes te arakhen varesavo aver drom sar te phagaven o problemo ande relacia pala general vaj special maškar-themutne kontrakturenca save si ande godola thema pe čači zor.

Kotor 45

O Komiteto del svako berš raporto e Jekhethaneske nacienge pala piro butjaripen perdal e ekonomiake thaj social konzilura.

Kotor 46

Či jekh paragrafo andar kava Pakto či trubul te hatjarel pes sar dukhavipen paragrafurengo andar o Charteri Jekhethaneske naciengo thaj maj bare zakonengo special instituciengo ande save užes phenel pes relacia thaj responsabiliteto Jekhethaneske nacienge organurengo thaj special instituciengo ande relacia pala e pučipa save vazdel kava Pakto.

Kotor 47

Či jekh paragrafo andar kava Pakto či trubul te hatjarel pes sar dukhavipen e čašimasko savo si e themengo vaj svako naciako te apsoluto thaj slobodo utilizuin pire natural barvalimata.

Kotor 48

1. Kava Pakto si putardo pala o somnipen svakone themse savo si membro Organizaciako pala Jekhethaneske nacie,savakone themese savo si membro lenge special insitucienge,svakone themese savo somnisarda o statuto Maškarthemutne čačipaske krisosko thaj svakone avere themese kas akharel e general kidipen Jekhethaneske naciengo te avel membro kadale Paktosko.

2. Kava Pakto perel telal e ratifikacia.E instrumentura pala e ratifikacia ka deponuin pes ka general sekretari Jekhethaneske naciengo.

3. Kava Pakto ka avel putardino pala o somnipen svakone themese pe savo gindil pes o paragrafo 1.kadale kotoresko.

4. O le-thanipen avere themengo ka kerel pes kana deponuin pes e instrumentura pala o le-thanipen ka general sekretari Jekhthaneske naciengo.

5. O general sekretari Jekhethaneske naciengo ka phenel, informišil, sa e themen save somnisarde kava Pakto ko deponuisarda e instrumentura pala e ratifikacia vaj ko si o nevo them savo kamel te lel than.

Kotor 49

1. Kadale Pakto ka avel čači zor trin čhon maj palal kana deponuil pes tranda thaj pandžto instrumento pala e ratifikacia ka general sekretari Jekhethaneske naciengo.

2. Pala svako them savo ratifikuil kava Pakto vaj lel than ando Pakto maj palal kana deponuil tranda thaj pandžto instrumento pala e ratifikacia.E Pakto ka avel čači zor trin čhon maj palal kana godo them deponuil piro instrumento pala e ratifikacia.

Kotor 50

E paragrafura kadale Paktosko utilizin pes pe kompleto them bi limitosko.

Kotor 51

1. Svako them savo si membro kadale paktosko šaj del sugestia pala lesko parudipen vaj sugestija so trubul vadži te ramol pes ando Pakto thaj godo teksto te bičhalel general sekretareske Jekhethaneske naciengo.General sekretari ka bičhalel e sugestie vaj parudimata e themenge save si membrura e Paktoske pučipasa kamen vaj na te kerel pes konferencia pe savi ka kerel pes analiza trubul vaj na te akceptuin pes e themenge sugestie. Te maj cerra jekh-trito kotor e themengo kamel te kerel e konferencia atoska o general sekretari ka kerel e konferencia ando fremo Jekhethaneske naciengo. Svako parudipen vaj nevipen pala savo alosaren maj but katar opaš thema save ande godo momento si po alosaripen ka akceptuil pes katar o General kidipen Jekhethaneske naciengo.

2. Kadale parudimata vaj nevimata ka aven pe čači zor kana akceptuil len o General kidipen Jekhethaneske naciengo thaj kana avel akceptuime katar duj-trite kotora themengo save si membrura e Paktoske.

3. Kana kadale parudimata vaj nevimata aven pe čači zor von ka aven obligacia pala sa e thema save akceptuisarde len pal aver thema ačhen phandine paragrafurenca kadale Paktoske thaj e parudimatenca tha nevimatenca save maj anglal akceptuisarde.

Kotor 52

Vi paša e informacia savi ka del pes thaj pala savi si ramome ando paragrafo 5. Kotor 48. O general sekretari Jekhethaneske naciengo ka informišil sa e themen ande relacia pala o paragrafo 1. kotor 48:

a) pala e somnipa save si šuvdine pe kava Pakto thaj pala e ratifikaciake instrumentura pala o le-thenipen save si deponouime ande relacia pala o kotor 48;

b) pala o djes kana avel pe čači zor kava Pakto ande relacia pala o kotor 49. thaj pala o djes kana avel pe čači zor svako parudipen vaj nevipen ande relacia e kotoreski 51.

Kotor 53

1. Kava Pakto savo si ramosardino pe: anglikani, kinezikani, španolikani, francikani thaj rusikani čhib ka avel deponuime ande arhiva Organizaciaki jekhethaneske naciengi.

2. General sekretari Jekhethaneske naciengo ka del o teksto kadale Paktosko svakone themese pe savo gindil pes ando kotor 48.

Konvencia pala e manušikane čačimata, bazične slobode thaj lengo arakhipen/protekcia

(Romani language version of substantive provisions of the European Convention on Human Rights and Fundamental Freedoms)

Kerdino ande foro Rome, 4-to novembri 1950. beršE thema save die signatura/somnato telal kadi konvencia, sar membrura pala e Europako khetanipen, Ande relacia pala e univerzalno deklaracia vaš e manušenge čačimata savo o generalno kongreso jekhethaneske naciengo trada oficielno avri ando 10-to decembri 1948 berš;Gindosa kaj kadale deklaracia si sar reslipen te garantuil e čačimata save si andre ramome;Gindosa kaj si e Europake kongresosko reslipen/ciljo te kerelpe so majbaro khetanipen maškar leske membrura te buvljarelpe thaj arakhenpe e bazične čačimata thaj slobode sar jekh katar e droma pe savo trubul te džalpe;E Europako kongreso vadži jekh drom/inke jekhvar phenda kaj si e manušeski sloboda baza pala e saste lumaki čačimata thaj paća ande sasti luma thaj kaj kava majlačhe šaj te realizuilpe maškar e politikaki demokratia, pe jekh rig, thaj pe dujto rig kava šaj te realizuilpe te sa e manušen si gindo kaj trubun te respektuinpe e manušenge čačimata;

Kamipasa te sar e Europake themeske governura saven si jekh gindipen thaj jekh politikaki tradicia, idealura, slobode thaj čačimata keren khatane jekh akcia te realizuin e čačimata save si ramome ande univerzalno deklaracia,

Khetane kerde kadale kotora:

JEKTO šERUTNO KOTOR

Kotor 1

E thema save kerde kadi konvencija garantuin svakonese čačimata thaj slobode save si ramosarde/skrinisarde ando jekto kotor kadale konvencijako.

Kotor 2

1. Čačipen po trajo/dživdipen si svakone manušes thaj godo si protektuime zakonosa. Khonik khanikas či tromal te mudarel numaj o krisi šaj anel decizji pala e manušesko mudaripen te o manuš kerda baro došalipen.

2. Te o manuš arakhel pes thaj te maudarda avere manuše godolese/vaš odi kaj aver manuš kamla te mudarel les godo či lel pe kontra o čačipen/zakono.
a) Varesavo mudaripen či lelpe kontra o zakono te sas kerdino te arakhelpe/protektuilpe varesavo manuš katar o dukhavipen;
b) Či lel pe’ kontra o zakono/čačipen kana o šngalo/policiako manuš šuvel došale manuše ando phanglipen;
c) Či lel pe kontra o zakono/čačipen te e policia/šngale keren aktivitetuta kontra e violencia.

Kotor 3

Khonik khanikas či tromal te dukhavel.

Kotor 4

1. O manuš manuše či tromal te kinel thaj bikinel.

2. Khonik khanikas či tromal te tradel te kerel varesavi butji savi o manuš či kamel.

3. Tradipen po butjartipe naj:
a) e butji savi o manuš kerel kana si an phanglipe savi si an relacija pala o kotor

5. an kadi konvencija;
b) e butji kana o manuš džal an armija/katenija vol kana kerel varesavi aver butji andothan te či kamel te džal an armija/katenija;
c) e butji savi o manuš kerel kana si ando them varesavi bari kriza;
d) e butji savi si kotor katar e manušeski civilno obligacija.

Kotor 5

1. Svakones si čačipen pe sloboda thaj te arakhel/protektuil piro manušipen. Khonik khanikastar či tromal te lel leski sloboda numaj te:

a) o krisi anel decizji kaj si o manuš bango atunči/atoska o manuš šaj džal ando phanglipe;
b) te si o manuš phanglino godolese kaj či kerda vareso so sas leski obligacija an relacija pala e themesko čačipen;
c) te si o manuš phanglino godolese kaj o krisi trubul te krisil kontra leste;
d) te šuvelpe an phanglipe varesavo manuš saves naj deš-ohto berš savo kerda varesavi doš thaj o krisi kamel te šuvel/thol les an varesavi specijalno institucija pala e terne manuša;
e) te si o manuš phanglino godolese kaj si nasvalo thaj godo nasvalipe šaj te džal vi pe aver manuša, te si o manuš dilo, te si alkoholiko, te o manuš phirel dromenca thaj te naj les kher;
f) te na delpe varesave manušese šaipen te del ando varesavo them, vol te e policia kerel varesave aktivitetura ande direkcija te kerel varesave manušeski deportacija vol extradicia.

2. Svako ko si šuvdino/thodino ando phanglipe ka avel informišime, ka phenelpe lese, pe čhib savi hatjarel sostar si šuvdino ando phanglipen.

3. Svako ko si šuvdino/thodino ando phanglipen ande relacija pala o kotor 1/c ka avel so majsigo bičhaldino ka krisari vol varesavo aver oficielno manuš saves si oficielno šaipen te krisarel. E došale manušeske ka krisilpe an na-lungo vrama/periodo thaj te na avel bango ka avel muklino pe sloboda. Kana o došalo manuš mukelpe pe sloboda trubul les garancija kaj ka avel/irilpe po krisipen.

4. Svakone manušes savo si tradino ando phanglipen si čačipen te oficielno džanel sostar si šuvdino ando phanglipen thaj te arakhelpe kaj naj bango, trubul te mukelpe andar o phanglipen.

5. Svakone manušes savo si šuvdino ano phanglipen bi-došalipasko/bi-bangipasko si čačipen te rodel katar o krisi kompenzacia.

Kotor 6

1. Svakones si šaipen kana anelpe decizja pala leske civilne čačipena thaj obligacije, vol te vareko tradel les po krisi, te rodel oficijelno krisipe. O krisipe šaj kerelpe oficijelno vol šaj kerelpe prohibicija te na aven e žurnalistura te si godo an themesko intereso, te godo rumul o morali, te si godo an intereso pala e manuša savenge krisilpe saven naj deš-ohto berš, te si godo an intereso pala e manuša te keren pe protekcija pala lengo trajo.

2. Svako ko si tradino po krisi ka avel užo dzi kaj o krisi či arakhel leski doš.

3. Svakones ko si tradino po krisi si kadala čačipena:

a) te so maj sigo džanel sostar si tradino an phanglipe thaj godo trubul te phenel pe’ lese pe čib savi hatjarel;
b) te si les vrama te kerel piri protekcija anglal o krisi;
c) te kerel protekcija anglal o krisi vol korkore vol perdal piro reprezentanto volte naj les love te o krisi arakhel lese varekas ko ka kerel leske protekcija;
d) te pučel oficijelno anglal o krisi e manušen save džanen so si lesko bangipe vol te kerel kade te vareko aver oficijelno anglal o krisi pučel e manušen so si lesko bangipe. Pe aver rig o krisi trubul te pučel oficijelno vi e manušen save džanen kaj o manuš saveske krisarelpe naj bango;
e) te o manuš saveske krisilpe či hatjarel e čhib pe savo kerelpe krisipen kontra leste o krisi trubul te arakhel lese e manuše savo ka kerel leske translacija pe čhib savi vov hatjarel.

Kotor 7

1. Khonik našti avel bango te kerda varesavo bangipe ande vrama kana godo oficijelno naj sas bangipe ni po raštrako/themesko čačipen ni po maškarthemutno čačipen. Pe aver rig o krisi našti vazdel majbari doš e manušeske deso so godo o čačipen phenda ande vrama kana si o bangipe kerdino.

2. Kava so si skrinisardo an kotor 7/1 či trubul te lelpe nasul. Te o manuš kerda vaesavo nasulipe savo si kontra o manušipe vov ka avel tradino po krisi.

Kotor 8

1. Svakones si čačipen po familijako thaj privatno trajo, thaj khonik khan ikaske lila či tromal te ginavel.

2. E šerutne institucije či troman te phagaven kadale čačimata, save si ramome ando paragrafo 1. kadale kotoresko. Kadale čačimata šaj phagavenpe numaj te si goda ande themesko intereso.

Kotor 9

1. Svakones si čačipen te slobodo gindil, thaj te sikavel piri patjiv/religia. Kava čačipen del šaipen vi te lel pe (pharuvel pe’) aver patjiv. O manuš šaj vol korkore vol khetane averenca, oficijelno vol privatno ten kerel piri patjiv.

2. Svakones si sloboda te alosarel e religija savi kamel thaj e prohibicia pala e religija šaj keren numaj e themeske čačipake institucie an relacia pala o zakono te protektuinpe e themeske interesura, o sastipen o morali vol te prtektuinpe e čačimata thaj e slobode averenge manušenge.

Kotor 10

1. Svakones si čačipen po slobodno vakaripen. Svakones si čačipen pe piro gindipen. Svakones si čačipen pe piro gindipen.

2. Sar kadale slobode cirden pala peste vi varesave responsabilitetura e themeske institucie ka keren vi varesave limitura ande relacia pala o zakono thaj save si ando intereso pala e nacia, pala o teritorialno integriteto, save si kontra o kriminalo, pala e moralno thaj sastipaski protekcia, te protektuiilpe e manušengo respekto, te protektuinpe varesave intimne/garudine informacie, te protektuilpe o krisi thaj lesko respekto.

Kotor 11

1. Svakones manušes si čačipen te khetanilpe avere manušenca thaj vi te kerel o sindikato vol te avel e sindikatosko mambro thaj kade te protektuil pire interesura.

2. Pala kadala čačimata ka kerenpe cikne limitura save si ande zakonengero fremo thaj save si ando nacionalno intereso, save si kontra o kriminalo, te protektuilpe e manušengo sastipen thaj o morali, te protektuinpe e čačimata thaj e slobode averenge manušenge. Kadale kotoresa či kerelpe limito te e manuša save butjaren ande oficielne institucie sar policia, armia/katona keren godo ando fremo pire butjako.

Kotor 12

E džuvlja thaj murša saven si berš pala o prandipen šaj prandipe thaj šaj keren piri familija an ralacija pala e themeske zakonura thaj čačimata.

Kotor 13

Svakonese kaske si phagarde e čačimata thaj e slobode ande relacia pala kadi konvencia si šaipen po jurisdikano drabo anglal e nacionalne institucie bi diferenciako ko phagarda e manušeske čačimata, dal si godo manuš kaj kerel oficielno themeski butji vol na.

Kotor 14

Čačipen pe slobode save si ramome ande kadi konvencia si svakones bi diferenciako dal si o manuš murš vol džuvlji, bi diferenciako pe rasa, po kolori/farba, pe čhib, pe religia, politikako vol aver gindipen, nacionalno vol socialno statuso, konekcia varesave nacional-minoritetosa, si o manuš barvalo vol na, kaj si biandino vol aver statuso.

Kotor 15

1. Kana si varesavo maripen vol aver baro bilačhipen pala e nacia o them, leske oficielne institucie šaj keren vi aktivitetura save naj an relacija kadale konvenciasa. Kava phagaripen e konvenciako kerelpe numaj kana si varesavi importantno situacia numaj vi atoska o phagaripen trubul te avel ande relacija e maškathemune čačimatenca.

2. O angluno paragrafo kadale konvenciako či del šaipen te na respektuilpe kotor 2. kadale konvenciako, numaj te varesavo manuš avel mudardino ando maripen vol te si kerdino vareso ande relacia pala o kotor 3,4(paragrafo 1.) thaj kotor 7.

3. Svako them savo dija piri signatura telal kadi konvencija šaj lel pire čačimata te cirdelpe pe rig numaj kadalestar trubul te informišil e general sekretare Europake kongresoske thaj te phenal save aktivitetura ka kerel thaj sostar. O them majpalal informišil e Europake kongreso kana ka ačhavel kadale aktivitetura thaj kana ka lenpe palal e konvenciake kotora.

Kotor 16

Či jekh paragrafo andar e kotora 10, 11, 14 či tromal te hatjarelpe kade te e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencia či den e duralutne manušenge, save naj andar godo them, te keren politikake aktivitetura ande godo them.

Kotor 17

Khanči ande kadi konvencija či tromal te hatjarelpe kade te varesave themen, gruponen vol manušen si čačipen te keren varesave aktivitetura save džan ande direkcija te phagaren varesave slobode, vol te keren prohibicija pala varesave slobode majbut deso si godo ramosardino ande kadi konvencia.

Kotor 18

Limito pala varesave čačimata thaj slobode save si ramosardine ande kadi konvencia či ka hatjarenpe nasul/bilačhe thaj či troman te lenpe ande direkcija savi naj ando fremo kadale konvenciako.

Fremuni konvencia pala e protekcia/ arakhipen nacional minoriteturengi

(The Framework Convention for the Protection of National Minorities)

Strasbourg, 10-to novembri 1994-to berš

·          E thema save si membrura Europake Konziloske thaj aver thema save somnisarde kadi fremuni konvencia;

 ·          Gindosa kaj si o areslipen Europake Konzilosko te kerel so maj baro jekhipen maškar pire membrura po drom te protektuil thaj te realizuil e idealura thaj e principura save si khetano barvalipen;

·          Gindosa kaj si maj lačho drom te realizuil pes kava areslipen protekcia e manušenge čačipengo;

·          Mangipasa te kerel pes godo so e themenge prezidentura save si membrura vazde ande Wiena ando 9-to oktobri 1993-to berš;

·          Mangipasa te prtektuin e nacional minoriteturenge čačimata save train pe lenge teritorie;

·          Gindosa kaj e historia sikada kaj si e protekcia nacional minoritetorenge maj vasno/importanto po drom te kava kontinento ačhel stabilno;

·          Gindosa kaj jekh čačo, pluralistikano amalipen/societato trubul te respektuil na numaj etnikano, kulturako, lingvistikano thaj konfesionalno identiteto varesave manušesko savo si minoriteto kaj trubul te kerel kondicie te o manuš buvljarel piro identiteto;

·          Gindosa kaj si tolerancia thaj dialogo maškar e manuša importanto/vasno ando jekh societato;

·          Gindosa kaj pala e prosperitetno Europa trubul bari ko-operacia maškar e lokalne thaj regionalne organura thaj gindosa kaj khonik či tromal te lel avereski teritoria;

·          Respektosa pala e konvencia vaš e protekcia manušikane čačimaski thaj bazikane slobodimata vi ande relacia e protokolurenca;

·          Respektosa pala e obligacie po drom te protektuin pes nacional minoritetura andar e konvencia thaj andar e deklaracia Jekhethaneske Naciengi thaj andar e dokumentura katar e konferencia pala e Europaki ko-operacia, thaj specialno pala e dokumentura andar o Kopenhagen 29.-to jun 1990-to berš;

·          Mangipasa te keren principura save trubun te respektuin pes te ande thema save si membrura thaj vi ande aver thema save šaj len kava instrumento kerel pes protekcia pala e nacional minoritetura lenge čačimata thaj slobodimata respektosa pala o teritorial integriteto thaj vi nacionalo integriteto e themengo;

·          Mangipasa te realizuin e principura save si skrinisarde/ramome ande kadi konvencia respektosa pala e nacionalne zakonura thaj e governonge politika;

Khetane phande: Šero I Kotor 1.Protekcia nacional minoritetorenge lenge čačimata thaj slobodimata si jekh katar šerutne butja ande fremo e maškarthemutne protekciasa vaš e manušikane čačimata thaj kadale aktivitetura len pes sar maškar-themuni ko-operacia.Kotor 2.

E paragrafura kadale konvenciake ka utilizuin pes numaj lačhipasa, hatjarimasa thaj toleranciasa thaj maj palal ka respektuin pes e principura pala e lačhi ko-operacia maškar e thema.

Kotor 3.

1. Svako manuš savo si nacional-minoriteto ka avel slobodo te alosarel te avel dikhindo sar vi si vol na thaj či ka avel les bilačho statuso godolese kaj alosrda sar kamla.

2. E manušen save si nacional minoriteto si čačimata save si skrinisarde/ramome ande kadi konvencia vol korkore vol khetane averenca.

Šero II Kotor 4.1. E thema save somnisarde kadi konvencia obliguisarde pes kaj ka e nacional minoriteturenge garantuin egaliteto anglal o zakono thaj egalutni protekcia. Ande kava konteksto naj slobodo te kerel pes varesavi diskriminacia kontra varesavo manuš savo si nacional minoriteto.2. E thema save somnisarde kadi konvencia obliguisarde pes kaj ka keren, kana trubul, e aktivitetura po drom te realizuil pes egaliteto maškar e manuša save si nacional minoriteto thaj aver save na-j ando kulturako, ekonomikano, politikano thaj societosko dživdipen. Ka lel pes sama pala e specifikane kondicie ande save dživdinen varesave nacional minoritetura.

3. E aktivitetura save si oficielno vazdine opre ande relacia pala o paragrafo 2. či trubun te len pes sar diskriminacia.

Kotor 5.

1. E thema save somnisarde kadi konvencia lie pe peste obligacia te keren lačhe kondicie po drom te e nacional minoritetura arakhen thaj buvljaren piri kultura thaj protektuin piro identiteto, religia, čhib thaj e tradicia.

2. E thema save somnisarde kadi konvencia obliguisarde pes kaj či keren e politika savi džal po drom te kerel asimilacia nacional minoriteturengi kontra lengi voja thaj ka protektuin kadale manušen katar svako akcia savi džal po drom te kerel asimilacia.

Kotor 6.

1. E thema save somnisarde kadi konvencia ka vazden opre e tolerancia thaj maškar- kulturako dialogo thaj ka keren aktivitetura po drom te anglunaren respekto, hatjaripen, thaj ko-operacia maškar sa e manuša save train pe lengi teritoria, bi diferenciako pala lengo etnikano, kulturako, čhibako vol konfesionalno identiteto specialno ande kultura, edukacia thaj informišipen.

2. E thema save somnisarde kadi konvencia obliguisarde pes te keren e aktivitetura po drom te protektuin e manušen pe save si kerdini vol kerel pes tortura ,diskriminacia godolese kaj si len aver etnikano, kulturako, čhibako vol konfesionalno identiteto.

Kotor 7.

E thema save somnisarde kadi konvencia ka respektuin svakone manuše savo si nacionalo minoriteto te šaj slobodo kidel pes avere manušenca, te slobodo phenel godo so gindil, ande sosote patjal thaj savi religia kamel.

Kotor 8.

E thema save somnisrade kadi konvencia obliguisarde pes te oficielo phenen kaj svakone manuše savo si nacionalo minoriteto si čačipen te slobodo vakarel piri religia thaj te kerel religiake institucie thaj organizacie.

Kotor 9.

1. E thema save somnisrade kadi konvencia obliguisarde pes te den čačipen svakone manušes savo si nacional minoriteto po slobodo vakaripen, po slobodo gindipen te slobodo akceptuil thaj bičhalel e informacie pe leski dajaki čhib. E thema save somnisrade kadi konvencia ande fremo pire jurisdikane sistemosko ka keren šaipen e nacional minoritetorenge te na aven diskriminuime ando informišipen.

2. O paragrafo 1. kadale konvenciako či kerel na-šaipen/prohibicia e themenge save somnisrade kadi konvencia te den e oficielne lila manušenge save si nacional minoritetura save kamen te keren radio, TV programura vol kompanie pala o filmo.

3. E thema save somnisrade kadi konvencia či ka keren problemura e nacional minoriteturenge te von kamen te keren žurnala pe piri čhib. Ando fremo e zakonosko savo phenel pala o Radio thaj TV, e thema ka den čačipen e nacional minoriteturenge te keren e madia pala e mas-komunikacia pe piri čhib.

4. E thema save somnisrade kadi konvencia ando fremo pire jurisdikane sistemongo ka den šaipen e nacional minoriteturenge te keren butji ande media po drom te bararen e tolerancia thaj kulturako pluralizmo.

Kotor 10.

1. E thema save somnisrade kadi konvencia obliguisarde pes te den svakone manušese savo si nacional minoriteto šaipen te vakaren pe piri dajaki čhib vi privato vi oficielo.

2. Pe thana kaj bešen but manuša save si nacional minoriteto e thema save somnisrade kadi konvencia ka keren šaipen te vakarel pes minoriteturengi čhib vi oficielo.

3. E thema save somnisrade kadi konvencia obliguisarde pes te garantuin čačipen svakone manušese savo si nacional minoriteto te avel informišime pe čhib savi hatjarel sostar si šuvdino ando phanglipen te šaj protektuil pes anglal o krisi pe čhib savi hatjarel, thaj te godo trubul, te o krisi del lese manuše savo ka ričhibarel leske o krisipen.

Kotor 11.

1. E thema save somnisrade kadi konvencia obliguisarde pes te svako manuš savo si nacional minoriteto utilizil piro familiako anav (patronim) thaj čačo anav pe piri čhib thaj godo ka avel lesko oficielno anav.

2. E thema save somnisrade kadi konvencia lie pe peste obligacia te svakone manušese savo si nacional minoriteto den čačipen te pe piri dajaki čhib šuvel varesave somnura, ramosarimata vol varesave aver informacie vol privato vol oficielo.

3. Pe thana kaj dživdinen but manuša save si nacional minoriteto e thema save somnisrade kadi konvencia, ando fremo pire jurisdikane sistemongo, ka šuven e tradicional anava, e vulicenge anava thaj aver topografikane simbolura pe čhib kodole nacional minoriteturengo te godo kamen e manuša save si nacional minoriteto.

Kotor 12.

1. E thema save somnisrade kadi konvencia ka keren e aktivitetura ande fremo edukaciako thaj rodipasko po drom te šukaren thaj bararen e kultura, čhib thaj e religia nacional minoriteturenge thaj vi e majoriteturenge.

2. Ande kava konteksto e thema save somnisrade kadi konvencia ka den šaipen e nacional minoriteturenge te edukuin pire manušen save kamen te aven profesorura pala lengi dajaki čhib thaj maj palal von ka lotjharen e nacional minoriteturenge te kerel pes kontakto maškar e studentura save si nacional minoritetura thaj e profesorura.

3. E thema save somnisrade kadi konvencia lie pe peste obligacia te den egalutno šaipen savorenge pala e edukacia.

Kotor 13.

1. Ando fremo pire edukaciake sistemosko e thema save somnisrade kadi konvencia ka den čačipen nacioal minoriteturenge te vi privato keren e institucie pala e edukacia.

2. Te e nacional minoritetura kamen te keren godo so si ramosardino ando paragrafo 1. e thema save die kava šaipen na-j obliguime te finansirin/den love pala gasave projektura.

Kotor 14.

1. E thema save somnisrade kadi konvencia lie pe peste obligacia kaj svakone manušes savo si nacional minoriteto si šaipen te sitjuvel piri dajaki čhib.

2. Pe thana kaj bešen but manuša save si nacional minoriteto te von godo kamen o governo ka del lenge šaipen te sitjuven piri dajaki čhib vol te edukuin pes pe godi čhib.

3. O paragrafo 2. ka utilizil pes po drom te na kerel doš pala e čhib pe savi oficielno kerel pes edukacia ande godo them.

Kotor 15.

E thema save somnisrade kadi konvencia ka den šaipen e nacional minoritetorenge te len than ando kulturako, societetosko, ekonomikano džuvdipen ande varesave oficielne kontaktura thaj specialno ande kodola kontaktura save save si importante e nacional minoriteturenge.

Kotor 16.

E thema save somnisrade kadi konvencia či ka keren e aktivitetura save džan po drom te keren egaliteto pe thana kaj train majbut e manuša save si nacional minoritetura de so e manuša save si majoriteto.

Kotor 17.

1. E thema save somnisrade kadi konvencia lie pe peste obligacia te den šaipen e nacional minoriteturenge te keren kontaktura e manušenca save train ande aver thema thaj specialo e manušenca savenca si len khetano etnikano, kulturako, čhibako vol konfesionalno identiteto.

2. E thema save somnisrade kadi konvencia lie pe peste obligacia te na keren problemura e manušenge save si nacional minoritetura save kamen te len than ande varesave na-governoske organizacie(NGO) vi po nacionalo vi po internacionalo nivoo.

Kotor 18.

1. E thema save somnisrade kadi konvencia ka dikhen te phanden avere themenca duj-themutne vol but-themutne kontraktura specialo po drom te protektuin e manušen save si nacional minoritetura.

2. E thema save somnisrade kadi konvencia ka keren e aktivitetura te keren ko-operacia/khetani butji po drom te ažutinen e nacional minoriteturenge.

Kotor 19.

E thema save somnisrade kadi konvencia lie pe peste obligacia te respektuin thaj utilizuin e principura andar e fremuni konvencia. E restrikcie ande relacia pala kadi konvencia ka keren pes numaj pe thana pe save e maškar-themutne jurisdikane instrumentura den godo šaipen.

Šero III Kotor 20.Svako manuš savo si nacional minoriteto trubul te respektuil e nacional zakonura thaj averenge čačimata thaj specialo e čačimata e themeske kaj trail sar vi averenge minoriteturenge čačimata.Kotor 21.

Khanči so si ramosardino ande kadi konvencia či trubul te hatjarel pes sar čačipen te vareko kerel vareso so si kontra maškar-themutno čačipen thaj specialo so si kontra o egaliteto maškar e manuša, kontra o teritorial integriteto thaj politikano egaliteto maškar e thema.

Kotor 22.

Khanči so si ramosardino ande kadi konvencia či trubul te hatjarel pes sar limito vol kontra varesave manušikane čačimata save šaj aven protektuime zakonenca vol avere kontraktosa save ramosarde e thema save somnisarde kadi konvencia.

Kotor 23.

E čačimata thaj e slobodimata save si rezultato kadale konvenciako ka aven ande relacia e paragrafonenca andar kadi konvencia.

Šero IV Kotor 24.1. O komiteto e ministrengo Europake Konzilosko ka dikhel sar utilizuil pes kadi konvencia katar e thema save somnisarde kadi konvecia.2. E thema save somnisarde kadi konvencia save naj membrura Europake Konzilosko ka len than ande implementaciako proceso pe modalitetura save ka keren pes.

Kotor 25.

1. Ande jekh-beršesko periodo katar o djes kana kadale konvencia avel čači zor o them savo somnisarda kadi konvencia ka bičhalel raporto e General sekretareske Europake Konziloske save jurisdikane aktivitetura si kerdine po drom te realizuin pes e principura kadale konvenciaki.

2. Pala godo svako them savo somnisarda kadi konvencia ka bičhalel e general sekretareske pe vramake periodura vol kana o komiteto ministrengo godo kamel, informacie save si vasne te realizuil pes kadi konvencia.

3. O general sekretari ka bičhalel e informacie e ministrurenge save si ando komiteto ande relacia pala e kondicie andar kava kotor.

Kotor 26.

1. O komiteto ministrengo khetane e experturenca ka dikhel dal si e aktivitetura save kerde e thema save somnisarde kadi konvencia, lačhe po drom te realizuin pes e principura andar kadi konvencia.

2. Ko thaj sar ka alosaren pes e expertura pala kadi butji ka dikhel o komiteto e ministrurengo ande jekh beršengo periodo katar o djes kana kadale konvencia avel čači zor.

Šero V Kotor 27. Kadi fremuni konvencia ka avel putardi svakone themese savo kamel te somnil las thaj savo si membro Europake Konzilosko. E konvencia ka avel putardi pala o somnato vi e themenge save e ministrurengo komiteto akharel te godo keren. E konvencia šaj ratifikuil pes, akceptuil pes vol šaj kerel pes laki konfirmacia. E instrumentura pala e ratifikacia, akceptacia vol ratifikacia ka aven deponuime ka General sekretari Europake Konzilosko.Kotor 28.

1. Kadale konvencia ka avel čači zor po maj angluno djes ando čhon kana nakhel o trin čhonengo periodo katar o datumo kana e 12 thema save si membrura Europake Konzilosko die piro somnato telal kadi konvencia.

2. Svako them savo si membro Europake Konzilosko thaj savo kamel te somnil kadi konvencia trubul te ažukarel trin čhon katar o djes kana somnisarda kadi konvencia te avel las čači zor thaj te aresen e ratifikaciake instrumentura.

Kotor 29.

1. Kana e konvencia avel čači zor thaj kana keren pes e konsultacie e themenca save somnisarde kadi konvencia o komiteto ande savo bešen e Europake ministrura ande relacia pala o kotor 20. Europake konziloske statutosko šaj akharel svakone theme savo si mebro Europake Konzilosko thaj savo či somnisarda kadi konvencia ande relacia pala o kotor 27. te somnil kadi konvencia.

2. Svako them savo kamel te somnil kadi konvencia trubul te džanel kaj las ka avel čači zor maj angluno djes ando čhon palal trin čhonengo periodo katar o djes kana sesa deponuime e instrumentura pala o thanimasko linipen ka general sekretari Europake Konzilosko.

Kotor 30.

1. Svako them šaj ande vrama kana somnil vol deponuil pire ratifikaciake instrumentura phenel e teritoria kaj kamel te kadi konvencia utilizil pes.

2. Savko them šaj maj palal, lilesa savo ka bičhalel e General sekretarese, buvljarel e teritorie pe save kamel te kadi konvencia utilizil pes. Ande relacia pala kadi nevi teritoria e konvencia ka avel čači zor jekto djes ando čhon kana nakhel trin-čhonengo periodo katar o datumo/djes kana areslo godo lil e General sekretareske.

3. Svako mothovipen savo si ande relacia kadale duje maj anglune paragrafurenca šaj avel pala svako teritoria cirdini lilesa savo trubul te bičhalel pes e General sekretareske. Kadale liles ka avel čači zor ande majangluno čhonesko djes kana nakhel trin čhonengo periodo katar o datumo/djes kana aresli godi informacia katar o general sekretari.

Kotor 31.

1. Svako them savo somnisarda kadi konvencia šaj kana kamel te cirdel piro somnato katar e konvencia jekhe lilesa savo trubul te bičhalel e General sekretareske Europake Konziloske.

2. Kadale liles ka avel čači zor ande majangluno djes ando čhon savo ka avel palal e šov čhonengo periodo katar o datumo kana e general sekretreske avilo o lil pala o cirdipen.

Kotor 32.

O General sekretari Europake Konzilosko ka phenel e themenge save si membrura Europake Konziloske avere themenge save somnisarde kadi konvencia thaj svakone themese savo kamel te somnil kadi konvencia:

a) savo them somnil e konvencia

b) ko deponuisrada e ratifikaciake instrumentura

c) svako datumo/djes kana thaj kaj kadale konvencia avel čači zor ande relacia pala o kotor 28, 29, 30.

d) Svako aver akto, informacia vol lil savo si ande relacia kadale konvenciasa.

E Konvencia si kerdini ando foro Strasbourg, po 10.-to novembri 1994.-to berš pe anglikani thaj francikani šhib. Liduj tekstura si jekh sar aver thaj po jekh kopia si deponuime ande Europake konzilosko arhivo. O General sekretari Europake Konzilosko ka del čače kopie svakone themese savo si membro Europake Konzilosko thaj ka del vi svakone themese savo si akhardino te somnil vo te lel than ande kadi konvencia.